P h aydarova

geterotsel umurtqalar 
deb ataladi. Bo‘yin qovurg‘alari rudi- 
mentlashib, umurtqa tanasi bilan ham, ko‘ndalang o ‘simta 
bilan ham qo‘shilgan. Natijada, umurtqaning ikki tomonida 
kanal hosil bo‘lib, uning ichiga umurtqa arteriyalari o ‘mashgan. 
Oxirgi ikkita bo‘yin umurtqasi bunga kirmaydi, ulaming to'sh 
suyagigacha yetmagan erkin qovurg‘alari bor. Boshqa sinf vakil- 
lariniki kabi um urtqa tanasidan toq ostist bilan tugaydigan 
ustki yoylar va kalta-kalta juft oldingi hamda keyingi birikuv 
o'simtalari b o ‘rtmasi birikadigan bitta 
birikuv chuqurchasi
halqasimon 
atlant 
yoki 
atlas 
va 
epistrofey 
tuzilishi o ‘ziga 
xos. Shu bilan birga 
tishsimon o ‘simta 
epistrofey tanasiga 
qo‘shilib ketgan (93-rasm).
Bo‘yin umurtqalarining soni har xil qushlarda turli sonda 
bo‘ladi (to‘ti qushlarda 11 ta, o ‘rdak va oqqushlarda 23—25 
ta, kaptar va qarg‘alarda 14 ta).
K o‘krak umurtqalari kaptar va qarg‘ada 5 - 6 tadan (boshqa 
tur qushlarda 3 dan 10 taga bo‘ladi) bo‘lib, ular harakatchan 
bo‘yin umurtqalariga qarshi o‘laroq bir-biriga va dumg‘azaga 
qo‘shilib ketgan (94-rasm).
Ko'krak umurtqalarining har biridan bir juftdan qovurg‘alar 
chiqib, to ‘sh suyagiga harakatchan birikadi. Har qaysi qovurg‘a 
suyagi ikki — orqa va qorin bo‘limidan iborat. Bu bo‘limlar 
harakatchan birikkan. Shunga ko‘ra, to ‘sh nafas olish vaqtida
163

---

m a ’lum m u skullarning qisqarishi tufayli dam u m u rtq a 
pog‘onasiga yaqinlashishi, dam undan uzoqlashishi mumkin. 
Qovurg‘alarning orqa b o ‘limida bittadan 
ilmoqsimon o ‘simta
b o ‘lib, ular navbatdagi qovurg‘aning ustiga tegib turadi.
93-rasm. Qushlarning bo‘yin
umurtqalari:
A - atlant, В — epistrofey, V — o ‘rta b o ‘yin 
u m u rtq asi:
1-ensa b o 'rtm a si birikadigan birikuv yu- 
zasi, 2-orqa miya kanali, 3 -u m u rtq a tanasi, 4- 
tis h s im o n o 's i m t a , 5 - u s tk i y o y , 6 - o s tis t 
o 'sim ta , 7-oldingi birikuv o ‘sim ta, 8-keyin- 
gi birikuv o ‘sim ta, 9 -k o ‘n dalang o 'sim ta , 10- 
b o 'y in qovurg‘asi, 11-u m u rtq a teshiklari.