P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov

http://eduportal.uz

---

30
tida esa tabiiy o‘sishning yuqoriligi yosh-jins piramidasi quyi qismining 
salmog‘i yuqoriligicha qolmoqda. Bu davlatlarda erkaklar salmog‘ining 
ortiqligi ham ko‘zga tashlanadi (9-rasm).
9-rasm. 
Jahonning turli davlatlarida (I – rivojlangan, II – rivojlanayotgan) 
yosh-jins piramidasi.
Insoniyatning irqlari
odam organizmining qadimgi davrlarda tabiiy 
muhit, ayniqsa iqlim sharoitiga moslashishi tufayli vujudga kelib, tashqi 
ko‘rinish belgilari bilan farq qiladilar. Jahon aholisining katta qismi to‘rtta 
asosiy irqqa (yevropeoid, mongoloid, negroid va avstraloid), qolgan qismi 
esa oraliq va aralash irqlarga mansub.
Och tusli teri, to‘lqinsimon yoki tekis, yumshoq soch, asosan, mo-
viyrang ko‘z, qirra burun, yupqa va o‘rta labga ega bo‘lgan yevropeoid 
irqi vakillari Yevropa, Amerika, Avstraliya va Okeaniya aholisining aso-
siy qismini tashkil qiladi. Shuningdek, Osiyoning janubiy, janubi-g‘arbiy, 
markaziy, Afrikaning shimoliy qismlarida ham ko‘p sonli yevropeoidlar 
istiqomat qiladilar. Yuqorida sanab o‘tilgan irqiy belgilar, asosan, shimoliy 
hududlarda istiqomat qiluvchi yevropeoidlarga xos bo‘lib, janubga borgan 
sari yashash muhiti bilan bog‘liq tarzda tana, soch va ko‘z ranglarining 
to‘q ko‘rinishlari namoyon bo‘la boshlaydi. Insoniyatning 40 % dan ortig‘i 
mazkur irq vakillari hissasiga to‘g‘ri keladi.
Mongoloid irqi vakillari jigarrang tusli teri, tekis, qattiq to‘q tus-
li soch, ko‘zning to‘q tusli ko‘rinishlari, qirra yoki o‘rta yapasqi bu-
run, ko‘z usti qovog‘ining ajralib turishi, ensa sohasining kengayganligi 
http://eduportal.uz

---

31
bilan ajralib turadi. Mongoloidlar, asosan, Osiyo qit’asida keng tarqalgan. 
Amerikaning tub aholisi hisoblanadigan Amerika hindulari va eskimoslar 
ham shu irqqa mansub (10-rasm). 
Yevropeoid irqi