P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov

http://eduportal.uz

---

15
Tugaydigan va tiklanmaydigan tabiiy resurs hisoblanadigan yerosti 
qazilma boyliklaridan foydalanish hajmi yildan yilga oshib bormoqda. 
Mineral resurslardan eng katta hajmda iste’mol qilinadiganlar: neft, tabiiy 
gaz, ko‘mir, temir rudalari va qurilish materiallaridir (
3
-jadval).
Mineral yoqilg‘i-energetika resurslariga ko‘mir, neft, tabiiy gaz, torf, 
yonuvchi slanes, uran kiradi. Mineral yoqilg‘i zaxiralarining eng katta 
qismi ko‘mirga (70–75 % gacha) to‘g‘ri keladi. Yoqilg‘i mineral resurs-
larining konlari qadimgi platformalarning chekka botiq qismlarida ko‘proq 
uchraydi. 
Hozirgi vaqtda jahonda 3 600 dan ziyod ko‘mir havzalari va konlari 
bor bo‘lib, ular jami quruqlikning 15 % ini egallaydi. Yirik ko‘mir hav-
zalari ko‘proq Shimoliy yarim sharda joylashgan. Ko‘mirning eng yirik 
zaxiralari AQSH, Rossiya, Xitoy, Avstraliya, Hindiston, Germaniya, Uk-
raina, Qozog‘iston, JAR va Indoneziya davlatlariga to‘g‘ri keladi.
3-jadval
Eng muhim foydali qazilmalarning jahon bo‘yicha aniqlangan zaxiralari
va qazib olinishi (2016-y.)
Foydali qazil
-
ma turlari
O‘lchov birligi
Aniqlangan 
zaxiralari
Yillik qazib 
olinishi
Ko‘mir 
Neft
Tabiiy gaz 
Temir rudasi
mlrd.t
mlrd.t
trln. m
3
mlrd.t
861,5
191,3
180
160
7,3
4,3
3,6
2,1
Jahon bo‘yicha 600 ga yaqin neft va gaz havzalari aniqlangan. Neft 
va gaz konlarining ham asosiy qismi sayyoramizning shimoliy yarim sha-
rida joylashgan. Eng yirik neft-gaz zaxiralari Fors qo‘ltig‘i davlatlari, 
Venesuela, Shimoliy Amerika (AQSH, Kanada, Meksika), Rossiya (asosan, 
G‘arbiy Sibir), Kasbiybo‘yi mamlakatlari, Shimoliy Afrika (ayniqsa, Liviya
va Jazoir), Gvineya qo‘ltig‘i mamlakatlari (ayniqsa, Nigeriya) hamda Xi-
toyda joylashgan.
Jahon iqtisodiyotida rudali (metall) qazilma resurslarining ahamiyati 
nihoyatda kattadir. Yer yuzida rudali mineral resurslarga boy mintaqa-
lar, masalan, Alp-Himolay, Tinch okeanbo‘yi mintaqalari mavjud. Bunday