О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

 
 
O‘simliklarni  bor 
meristemalarini 
faollashtirsh usuli bilan 
ko‘paytirish chizmasi: 
1 – tepa meristemasini 
yulib tashlash yo‘li bilan;  
2 – ozuqa muhitiga 
ssitokininlar qo‘shish yo‘li 
B/G – garmonsiz muhit; 
TS-ssitokininilar  
А-auksinlar. 
O‘simliklarni in vitro sharoitida bor bo‘lgan 
meristemalarni o‘sishini faollashtirish usuli: 
а – 
staxis;
 b – 
anor
; в – 
kartoshka
. 

---

111 
 
 
 
О‘simliklarni  klonal  mikrokо‘paytirishda  о‘simlikda  mavjud  bо‘lgan 
meristemalarning  faollanish  uslubi  keng  qо‘llaniladi.  Bu  ikkita  yо‘l  bilan  amalga 
oshiriladi: 
a)  poyaning  yuqori  meristemasini  olib  tashlash  va  in  vitro  gapmonsiz 
muhitda novdalarni mikroqalamchalash. 
b)  bachki  novdalarni  rivojlantirishni  indusirlash  uchun  oziq  muhitga 
sitokinin  kabi  moddalarni  qо‘shish.  Sitokinin  sifatida  6-benzilaminopurin  (VAP) 
yoki  6-furfuril  aminopurin  (kinetin),  shuningdek,  2-izopentenil-adenin  (2  ip)  va 
ziatindan  foydalaniladi.  Shunday  tarzda  olingan  novdalar  onalik    eksplantlardan 
ajratiladi  va  bachki  meristemalardan  novdalarning  kо‘proq  hosil  bо‘lishi  uchun 
yana yangi tayyorlangan muhitda о‘stiriladi. 
Yosh  va  virus  bilan  kasallanmagan,  sog‘lom  о‘simlikni  yuqori 
meristemaasini ajratib olib, uni Murasiga va Skugani modifikatsiya qilingan ozuqa 
muhitida о‘stiriladi. Ozuqa muhiti 0,1-0,5 mg/l 6-benzilaminopurin (BAP) saqlashi 
kerak.  3-4  xafta  о‘tgandan  keyin  meristema  maysaga  aylanadi  va  uni  asosida 
adventiv  kurtaklar  hosil  bо‘la  boshlaydi,  hamda  tez  rivojlanib,  yangi  kurtak 
soladilar. 6-8 hafta mobaynida kurtaklarni tartibsiz yig‘indisi (konglamerati) hosil 
bо‘ladi.  Bu  kurtaklar  rivojlanishni  har  xil  bosqichida  bо‘lib,  bir-birlari  bilan 
bog‘lovchi  tо‘qimalar  orqali  bog‘langan  bо‘ladi.  Kalta  qalamchalardan  barglar 
paydo bо‘ladi, ularni tagida esa yangi adventiv kurtaklar chiqa boshlaydi. 
Mana  shu  kurtaklarni  ajratib  olib,  yangi  ozuqa  muhitiga  ekiladi.  Sitokinin 
saqlagan  muhitda  novdalarni  proliferatsiyasi  (kо‘payish  orqali  yangi  hujayra  va 
tо‘qimalarni hosil bо‘lishi) davom etadi, gormon aqlamagan muhitda esa 4-6 hafta 
davomida  normal  holatdagi,  ildiz  va  bargli  о‘simlik  hosil  bо‘ladi.  Eksplantni 
morfogenetik  faolligi  3-4  yil  mobaynida  saqlanadi.  Shunday  qilib,  bitta 
о‘simlikdan bir yilda bir necha million regenerant о‘simlik yetishtirish mumkin. 
Tabiiyki,  izlanuvchilarni  adventiv  kurtaklarni  kelib  chiqishi,  xususan 
meristemaani  tabaqalanishida  qaysi  bir  hujayra  qavati  ishtirok  etishi  qiziqtiradi. 
Hozircha  bu  masalada  bir  xil  fikr  yо‘q.  Masalan,  Tran  Tan  Van  о‘zini  tamaki 
tо‘qimalari bilan olib borgan ishlarida eng faol tо‘qima epiderma ekanligini, undan 
ozuqa  muhiti  tarkibidagi  gormon  balansiga  qarab,  kurtak,  kallus  yoki  ildiz 
chiqishligini kо‘rsatib bergan.