O'zR. Konst u'yr kitabi. Orinbetov n

6-§ boyi’nsha iyelegen bilimlerdi bekkemlew ushi’n tapsi’rmalar 
1. Puqaralardi’n’ Konstituciyali’q minnetleri degenimiz ne? 
2. Puqaralardi’n’ Konstituciyali’q minnetlerine neler kiredi? 
3. Puqaralardi’n’ minnetlerdi wori’nlamag’ani’ ushi’n qanday jag’day ju’zege 
keledi? 
 
 
§7. INSANNI’N’ HUQUQ HA’M YERKINLIKLERININ’ 
TA’MIYINLENIWI 
Ma’mleket g’a’rezsizligin qolg’a kirgizip Wo’zbekstan rawajlang’an huquqi’y 
demokratiyali’q ma’mleketti quri’w ha’m a’dil puqarali’q ja’miyetti qa’liplestiriw joli’n 
tan’ladi’. Demokratiyali’q puqarali’q ja’miyetti quri’wdi’ maqset yetip qoyg’an 
ha’rqanday ma’mlekettin’ demokratiyalasi’wi’na ta’n wo’zgesheliklerdi ko’rsetetug’i’n 
sha’rtlerden biri – insan huquq ha’m yerkinliklerinin’ ni’zamlarda toli’q belgileniwi 

---

30
ha’m de wolardi’n’ ta’miyinleniwi ushi’n sha’rt-sha’rayatlardi’n’ jarati’li’wi’ menen 
belgilenedi. Wo’zbekstanda huquqi’y demokratiyali’q ma’mleketti quri’wdag’i’ 
tiykarg’i’ maqset – usi’ ma’mlekette jasaytug’i’n ha’rbir puqarani’n’ huquq ha’m 
yerkinliklerin toli’q ta’miyinlewden ibarat. 
Tariyxi’y ta’jiriybe ko’rsetkenindey, insanni’n’ huquq ha’m yerkinliklerinin’ 
Konstituciya ha’m ni’zamlarda bekkemleniwi ayri’qsha a’hmiyetke iye, biraq wolardi’ 
a’melge asi’ri’wg’a kepillik berilgen, g’amxorli’qqa ali’ng’an imkaniyatlari’ bolmasa 
wolar quri’ ga’pliginshe qali’p qoyadi’. Bug’an ayqi’n mi’sal 
totalitar du’zim hu’kim 
su’rgen buri’ng’i’ awqam
ni’zamlari’nda puqaralardi’n’ ko’plegen huquq ha’m 
yerkinlikleri ju’da’ suli’w yetip jazi’p qoyi’lg’an yedi, biraq wolar turmi’sta a’melge 
aspay qaldi’. Sebebi, kommunistlik ideologiya ko’p ta’repinen klasslar, sonday-aq 
ma’mleket haqqi’nda qayg’i’ri’p, «insan» di’ yesten shi’g’arg’an yedi. 
Wo’zinin’ g’a’rezsizlik ha’m yerkin rawajlani’w joli’n tan’lap alg’an Wo’zbekstan 
da qi’sqa da’wir ishinde insanni’n’ huquq ha’m yerkinliklerin toli’q a’melge asi’ri’w 
joli’nda di’qqatqa 
i’layi’q jumi’slar islendi
. Insan ma’plerin ta’miyinlew 
ma’mleketimizdin’ yen’ tiykarg’i’ wazi’ypalari’nan birine aylandi’. Insan huquqlari’n 
qorg’aw Konstituciyani’n’ basli’ ideyasi’ ha’m maqseti yesaplanadi’. Insanni’n’ huquq 
ha’m yerkinliklerin kepilliklerinin’ mazmuni’n, ma’nisin toli’q tu’siniw ushi’n yen’ 
da’slep kepillik tu’sinigine toqtali’w za’ru’r. Wo’zbek tilinin’ tu’sindirme so’zliginde 
bayan yetiliwinshe: «Kepillik» so’zi bul – wazi’ypani’, juwapkershilikti wo’z moyni’na 
alg’an halda isendiriw, kepillik, ta’miyinlew ma’nisin bildiredi. 
Kepillik – bul puqaralarg’a ni’zamda belgilep qoyi’lg’an huquq ha’m 
yerkinliklerdin’ a’melge asi’ri’li’wi’n ta’miyinlewge ja’rdem beretug’i’n qurallar, 
usi’llar ha’m sha’rt-sha’rayatlar boli’p tabi’ladi’. 
Insanni’n’ huquq ha’m yerkinliklerinin’ huquqi’y kepillikleri degende shaxslardi’n’ 
Konstituciyada belgilep qoyi’lg’an huquq ha’m yerkinliklerin a’melde haqi’yqi’y 
wori’nlaw ushi’n za’ru’r sha’rayat ha’m barli’q imkaniyatlardi’ jarati’w tu’siniledi. 
Kepillik, 
kepillik 
beriw 
–bul 
Konstituciya, 
ni’zamlarda 
ko’rsetilgen 
imkaniyatlardi’ turmi’sta a’melge asi’ri’w, huquq ha’m yerkinliklerge iye boli’w 
demekdur. Puqaralardi’n’ huquq ha’m yerkinliklerine kepillik beriw Konstituciyada 
ko’rsetilgen huquq ha’m yerkinliklerge iyelik yetiw menen g’ana sheklenbesten, 
wolardi’ ha’rqanday ni’zamsi’z buzi’li’wdan qorg’aw degen so’z. 
Wo’zbekstan du’nyani’n’ rawajlang’an ha’m demokratiyali’q joli’nan 
barati’rg’an 
ma’mleket ta’jiriybelerinen kelip shi’g’i’p, uluwma belgilengen xali’q arali’q huquq 
normalari’
talaplari’n ta’n ali’p, ni’zamshi’li’qti’n’ bul tarmag’i’nda belsene xi’zmet 
ali’p barmaqta. 
Respublikami’z alg’a ilgerilep rawajlani’p barati’rg’an ma’mleket. 
Woni’n’ 
rawajlani’wi’ puqaralardi’n’ huquq ha’m yerkinlikleri ko’leminin’ ken’eyiwi, wolardi’ 
a’melge asi’ri’w ha’m na’tiyjeli qorg’aw kepilliklerinin’ bekkemleniwi menen 
baylani’sli’ jag’dayda wo’tedi. Puqaralardi’n’ huquqlari’n ta’miyinlewde Wo’zbekstan 
Respublikasi’ Konstituciyasi’ni’n’ «Insan huquq ha’m yerkinliklerinin’ kepillikleri» dep 
atalg’an X babi’, 43-46-statyalari’ ayri’qsha a’hmiyetke iye. 
Konstituciyami’zda insan huquq ha’m yerkinliklerinin’ huquqi’y kepillikleri 
haqqi’ndag’i’ Konstituciyali’q qag’i’ydalar mazmuni’nda, tiykari’nan, insan ma’pleri 
tiykarg’i’ boli’p, woni’n’ qatan’ izbe-iz a’melge asi’ri’li’wi’ a’hmiyetli wori’n iyeleydi. 
Wo’zbekstan 
Respublikasi’ 
Konstituciyasi’ni’n’ 
43-statyasi’nda 
«Ma’mleket 

---

31
puqaralardi’n’ Konstituciya ha’m ni’zamlar menen bekitilgen huquqlari’ ja’ne 
yerkinliklerin ta’miyinleydi» delinedi. Bul Konstituciyali’q qag’i’ydani’n’ a’hmiyeti 
sonnan ibarat, huquqi’y demokratiyali’q ma’mleket quri’p ati’rg’an Wo’zbekstan yeli 
wo’zinin’ ni’zam shi’g’ari’wshi’ organi’ yesaplang’an Respublika Oliy Majlisi arqali’ 
insan ha’m puqaralardi’n’ huquq ha’m yerkinliklerinin’ huquqi’y kepili yesaplang’an 
uluwma belgilengen xali’q arali’q huquq normalari’ talaplari’na sa’ykes normativ 
hu’jjetler qabi’l yetedi. 
Konstituciyani’n’ 44-statyasi’nda «Ha’rbir adamg’a wo’zinin’ huquqlari’ ha’m 
yerkinliklerin sud arqali’ qorg’aw, ma’mleketlik uyi’mlardi’n’, ha’meldar adamlardi’n’, 
ja’miyetlik birlespelerdin’ ni’zamsi’z ha’reketleri jo’ninde sudqa shag’i’m yetiw huquqi’ 
kepillestiriledi» delingen. Bul qag’i’yda boyi’nsha puqaralar Konstituciyada belgilengen 
wo’zlerinin’ huquq ha’m yerkinlikleri buzi’lg’an dep yesaplasa, wo’z huquqlari’n sud 
arqali’ qorg’awi’ mu’mkin. Bul puqaralardi’n’ buzi’lg’an huquqlari’n tikleytug’i’n yen’ 
na’tiyjeli qural yesaplanadi’. Sudqa shag’i’m yetiw huquqi’ shaxsti’n’ huquq ha’m 
yerkinliklerinin’ kepilligi yesaplani’p, sud uyi’mlari’ g’ana Konstituciyag’a tiykarlani’p 
basqa ma’mleket ha’kimiyati’ uyi’mlari’nan, ja’miyet birlespelerinen bo’lek halda 
yerkin ha’reket yetetug’i’n ha’m tek ni’zamg’a boysi’ni’wshi’ uyi’m yesaplanadi’. 
Ma’mleketimizde sud sistemasi’ reformalari’ tarawi’nda ko’plegen jumi’slar 
islenbekte. Bul haqqi’nda Prezidentimiz bi’lay degen edi: «Xali’q sudti’ tek adamlardi’ 
qaralaytug’i’n, jazalaytug’i’n uyi’m dep yemes, kerisinshe, wolardi’n’ haq-huquqlari’n 
qorg’aytug’i’n uyi’m dep biliwi kerek». 
«Puqaralardi’n’ huquq ha’m yerkinliklerin buzatug’i’n is-ha’reketler ha’m qarar 
u’stinen shag’i’m yetiw haqqi’nda» g’i’ 1995-ji’l 30-avgusttag’i’ Ni’zam bolsa tek 
Wo’zbekstan Respublikasi’ puqaralari’ni’n’ sudqa shag’i’m yetiw huquqi’n 
bekkemlemesten, ba’lki si’rt yel puqaralari’ni’n’ ha’m de puqarali’g’i’ bolmag’an 
shaxslardi’n’ da Wo’zbekstan Respublikasi’ sud uyi’mlari’na xabarlasi’w huquqi’n 
belgilegen. 
Konstituciyali’q kepilliktin’ ja’ne bir qag’i’ydasi’ Konstituciyami’zdi’n’ 45-
statyasi’nda belgilengen boli’p, «Wo’spirimlerdin’, miynetke jaramsi’z ha’m jeke basli’ 
qartayg’an adamlardi’n’ huquqlari’ ma’mleket ta’repinen qorg’aladi’» delinedi.
Wo’zbekstan Respublikasi’ tek huquqi’y ma’mleket g’ana yemes, ba’lkim insani’y 
demokratiyali’q huquqi’y ma’mleket quri’wdi’ maqset yetip qoyg’an. Bul bolsa 
ja’miyettegi ayi’ri’m taypadag’i’, g’amxorli’qqa mu’ta’j, na’renjan adamlar ma’mleket 
g’amxorli’g’i’nda boli’wi’n ta’miyinleydi. 
Wo’zbekstan Respublikasi’ Ji’nayat Kodeksinde jaslardi’n’ huquqlari’ni’n’ 
ji’nayi’y huquqi’y kepillikleri belgilengen. JK ni’n’ alti’nshi’ bo’limi «Jas wo’spirimler 
juwapkershiliginin’ wo’zgeshelikleri» dep ataladi’. Wonda jazi’li’wi’nsha ha’r qi’yli’ 
sebepler menen jas wo’spirimler huquq buzi’wshi’li’qqa jol qoyg’an jag’dayda wolarg’a 
ma’jbu’riy ta’rbiyali’q ta’sir ilajlari’n qollani’w, yag’ni’y ja’riyma sali’w, ja’miyetlik 
paydali’ miynetke tarti’w; ta’rbi’yasi’n du’zetiw jumi’slari’na jiberiw, azatli’qtan 
ayi’ri’w, arnawli’ woqi’w-ta’rbiya wori’nlari’na jaylasti’ri’w, qamaqqa ali’w tek 
sudti’n’ hu’kimi yaki qarari’na tiykarlani’p a’melge asi’ri’ladi’. 
Miynetke jaramsi’z, mayi’p ha’m jalg’i’z basli’ qartayg’an adamlardi’n’ huquqlari’ 
da ma’mleket ta’repinen qorg’aladi’. 
Yelimizde so
с
ialli’q qorg’awdi’n’ ani’q ilaj-sharalari’ islep shi’g’i’li’p a’melge 
asi’ri’lmaqta. 

---

32
Konstituciyani’n’ 46-statyasi’na tiykar hayal-qi’zlar ha’m yer adamlar ten’ 
huquqlarg’a iye yekenligi ko’rsetilgen. Hayallar menen yer adamlardi’n’ ten’ 
huquqli’g’i’n ta’miyinlew ushi’n ma’mleket qosi’msha ken’ ko’lemde ilajlardi’ a’melge 
asi’rmaqta. Soni’ da ayti’p wo’tiw kerek, 
bu’gingi ku’nde Wo’zbekstan Respublikasi’ 
uluwma xalqi’ni’n’ 51
% in
hayal-qi’zlar quraydi’.