Ozlari fanidan o‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

O’zgaruvchan tok generatorlarining ishlash prinsipi. O’zgaruvchan tok generatori (1.2-rasm) asosan quyidagi qismlardan tashkil topgan: qo’zg’almas stator 1, aylanuvchi rotor 9, kontakt halqalari 13, cho’tkalar 12, cho’tkatutqich 14, to’g’rilagich bloki 7, parrakli shkiv 4 va qopqoqlar 3, 10. Stator elektrotexnik po’lat plastinalardan yig’ilgan bo’lib uning ichki yuzasida stator g’altaklari o’rnatish uchun mo’ljallangan va oralig’i bir hil bo’lgan tishchalari mavjud.

11-rasm. O’zgaruvchan tok generatori (soddalashtirilgan ko’rinishi)

Tishchalarni soni 18, 36 yoki 72 bo’lishi mumkin. Hozirgi zamon generatorlarida ko’proq 36 tishchali statorlar ishlatilmoqda. Bu tishchalarga 18 (yoki 36, 72) stator g’altaklari joylashtirilib, ular uch fazaga bo’linadi. Har bir fazaga oltita ketma-ket ulangan g’altak kiradi. Fazalar o’zaro «yulduz» yoki «uchburchak» sxemasi bo’yicha mumkin. Stator chul`amlarini «uchburchak» sxemasi bo’yicha ulanganda undagi faza tokining qiymati chiziqli tokga nisbatan martaga kam bo’ladi. «YUlduz» sxemasida esa faza va chiziqli toklar bir-biriga teng bo’ladi. Bu esa «uchburchak» sxemasi bo’yicha o’ralgan stator chulg’amlari uchun diametri kichikroq bo’lgan sim ishlatish imkonini beradi. Shuning uchun oxirgi vaqtda generatorlarning zarur quvvatini saqlagan holda uni o’lchamlarini ixchamroq qilish maqsadida stator chulg’amlarini «uchburchak» sxemasi bo’yicha o’rash tobora keng qullanilmoqda.
Rotor qarama-qarshi qutbli, olti uchli tumshuqsimon po’lat o’zak 9 va ular orasidaga po’lat vtulka 15 ga o’ralgan uyg’otish chulg’ami 8 dan iborat. Uyg’otish chulg’amining uchlari valdan va bir-biridan izolyatsiya qilingan mis halqalar 13 ga ulangan. Rotor vali aluminiy qotishmalaridan tayyorlangan qopqoqlarga o’rnatilgan zo’ldirli podshipniklarda aylanadi.
Kontakt halqalar tomonidagi qopqoq 10 ga plastmassadan tayyorlangan, ikkita mis-grafit cho’tkalar 12 joylashtirilgan, cho’tkatutqich 14 va to’g’rilagich bloki 7 o’rnatilgan. Valga shponka yordamida parrakli shkiv 4 mahkamlangan. Generator rotori harakatni shkiv va tasmali uzatma orqali dvigatelning tirsakli validan oladi.