Ҳозирги замон инглиз ва ўзбек тилларида фразеологик бирликларининг бадиий таҳлили ва уларнинг ифодаланиши



Download 75,79 Kb.
bet12/12
Sana20.07.2022
Hajmi75,79 Kb.
#830836
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
Ҳозиргогланиши

No sweat – бу бирикма сўзма сўз таржима қилинганда “чарчамасдан, терламасдан ўйнаш” маъноларини англатади. Маълумки, ҳамма жисмоний машқлар тананинг меҳнатива ҳаракати орқали бажарилади ва шу сабабли инсон чарчаб қолиши мумкин. Агарда бундай ҳодиса юз бермаса, демак, ғалаба енгил бўлган ва спортчилар кўп вақтини ғалаба учун кетказишмаган. Ўзбек тилида ҳам “озгина терлашга тўғри келади” деган ибора кўп қўлланилади. Албатта, бу бирикма фақатгина спорт соҳасида қўлланилмайди, аммо, фразеологик бирликларни қиёслашда биз инсоннинг жисмоний тузулишини эслатиб ўтамиз.
Get your skates on – бу бирикманинг сўзма сўз таржимаси “ўз чанғиларингни кийиб ол” саналади. Бу фразеологик бирикма бирор шахсни шошилтираётган пайтда қўлланилади. Бу фразеологизмнинг қўлланилиш сабаби шундаки, чанғида бўлган шахс пиёда юргандан кўра тезроқ ҳаракатланади. Шунинг учун ҳам инглиз тили фразеологиясида айнан шу атама қўлланилади.
Хулоса
Ҳар бир халқнинг фразеологик сўз бойлиги тарихда, ҳаётда, халқнинг моддий ва маънавий ҳаётида намоён бўлади. Фразеологик бирликларнинг ўзига хос миллий ва маданий жиҳати асосан икки тилнинг бир бири билан қиёсланишида ўз аксини топади. Бизнинг тадқиқотимизда икки буюк тил, яъни инглиз ва ўзбек тилларининг фразеологик бирикмалари, уларнинг қўлланилиши мукаммал ўрганилди. Сўзма сўз таржима қилинмасдан, маъно жиҳатидан тушуниб етиш мумкин бўлган бирикмалар ва турғун бирликлар ёрдамида тилнинг эстетик томони очиб кўрсатилади. Худди ҳар хил ранглар ёрмадида кўрсатилгани каби, ибора ва фразеологтк бирликлар, тилнинг информацион томонлари ҳиссий интуитив тавсифлар ёрдамида бойитилади.
Бизлар томондан ўтказилган инглиз ва ўзбек фразеологик бирликларининг қиёсий таҳлили улар ўртасидаги ўхшашликлар ва фарқли томонларини очиб кўрсатди.
Ўзбек тилида фразеологик бирликлар ва турғун бирикмалар асосан предикатив характерга эга саналади. Ўз тузилиши жиҳатидан фразеологизмлар кўп қиррали бирликлар саналади ва уларнинг асосида ўзига хос структура ётади. Мана шу структурани қўллаган ҳолда мустақил бирикмалар ва гаплар тузиш мумкин. Инглиз тилида бўлса, фразеологизмлар интенсив бўлмаган характерга эга ва асосан ёрдамчи сўзлар ёрдамида тилда берилади.
Инглиз ва ўзбек тилларида ўз тузилиши жиҳатидан фразеологик иборалар асосан коммуникатив характерга эга ва тузилиши жиҳатидан қисман предикатив формада берилади.шунинг учун ҳам ҳар иккала тилда мақолларнинг турғун бирикмалар қаторига ўтиши кузатилган. Яна тилда шундай ҳолатлар юз берадики, унда турғун бирикмалар секин аста тилда эскиради ва ишлатилишдан чиқарилади. Замоннинг шиддат билан тўзгариши, инновацион технологияларнинг ҳаётимизга кириб келиши билан бир қаторда, тилда ҳам замонавий бирикма ва иборалар пайдо бўлмоқда ва оғзаки нутқда қўлланилмоқда.
Инглиз ва ўзбек даврий нашрларида фразеологик бирликлар тез тез учраб туради. Улар тилнинг образли чиқиши ва ранг баранг бўлишига ёрдам беради. Публицистикада фразеологизмларнинг журналистлар томонидан қўлланилганлигини таҳлил қилганимизда, шунга амин бўлдикки, улар тилда ва материалларда ўзларининг қуйидаги хусусиятларига эга:
1) бир ёки бир неча компонентнинг алмаштирилиши;
2) фразеологизмларнинг сиёсий ижтимоий соҳада қўлланилиши;
3) фразеологизмларни публицистика тили билан солиштириб, шу соҳага оид ибора ва турғун бирикмалар ўрдамида етказиш;
4) жанрлар тематикасининг кўп қирралилиги.
Инглиз тили фразеологиясида қўлланиладиган фразеологик бирликлар кўпчиликни ташкил этишини ва улар ўзига хос бадиий хусусиятларга эга эканлигини биз ўтказган тадқиқотимиз орқали билиб олдик. Фразеологик бирликларнинг ва ибораларнинг таҳлили уларнинг семантик майдондаги ўрнини аниқлаб берди десак, муболаға бўлмайди. Фразеологик бирликларнинг структурал тузилиши шуни кўрсатдики, улар орасида субстантив, вербал ва адъектив фразеологизмлар мавжуд ва ҳар бир фразеологик бирлик ўзига хос характерга ва ишлатилиш хусусиятига хосдир.
Фразеологик бирликлар семантикасини ўрганиш фразеология даражасида изоморфизмларни аниқлашга оид кўплаб қўлланмаларни ўрганишга туртки бўлди.
Бу ерда асосий муаммо фразеологизмларнинг қайта ясалиши ва сўзнинг семантик ўзгаришларга дуч келишидир. Бу тадқиқотимиз шуни кўрсатдики, фразеологик бирликлар семантик ўзгаришнинг кўплаб ҳар хил йўлларини намойиш қилади. Бу ерда асосий ролни метафора ўйнайди.
Ҳамма ўрганилган фразеологик бирликлар сифат ва баҳолаш характеристикасини, инсоннинг жисмоний ва руҳий ҳолатини, инсон фаолиятидаги амалий ҳаракатларни тавсифлайди. Кўпчилик фразеологик бирликлар асосан инсонларнинг ташқи ва ички дунёсини тасвирлаб бериш учун ишлатилди ва ҳар бир фразеологик бирликка маъносига мос равишда инглиз ва Америка адабиёти намояндаларининг асарларидан олинган мисоллар ва асосан публицистикада қўлланилган мисоллар билан бойитилди. Мисолларнинг асосий қисми Буюк Британияда чоп этиладиган газета ва журналлардан олинган.Бу таҳлилни ўтказганимиздан кейин шу нарсага амин бўлдикки, бундай фразеологик бирликлар инглиз тили фразеологик қурилмасида катта роль ўйнайди.
Тадқиқотимизни ўтказиш жараёнида кириш қисмида олдимизга қўйилган талабни ҳар томонлама ўрганишга ҳаракат қилик. Мавзунинг долзарблигини, мақсад ва вазифаларини ҳар томонлама очиб кўрсатишга ҳаракат қилдик. Иш вазифалари эса қуйидагилардан иборат эди:
1.Инглиз тилидаги фразелогик бирликларнинг ўзбек тилидаги эквивалентлари билан таққосланиши;
2. Фразеологик бирликларнинг бадиий таҳлили ва семантикасини кўриб, ўрганиб чиқиш;
3. Фразеологик бирликларнинг асл ва кўчма маьноларини аниқлаш.
Мақсад ва вазифаларнинг ҳар томонлама очиб таҳлил қилиниши тадқиқотимизнинг сермаҳсул чиқишиги ҳар томонлама ёрдам берди, десак муболаға бўлмайди.
Бундан ташқари асосий қисмда ҳам олдимизга қўйилган масалалар атрофлича ўрганилди ва фразеологик бирликларнинг асосий вазифалари очиб кўрсатилди.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, фразеологик бирликлар нафақат инглиз тилида, балки бошқа тилларда ҳам кенг қўлланилади. Тадқиқот ўтказиш давомида биз шу нарсага амин бўлдикки, фразеологик бирликлар инглиз тилида қуйидаги асос бўйича таҳлил қилинади:
1. Фразеологик бирликларнинг сонига нисбатан бошқа тиллар билан қиёсланиши;
2. Аспектуал ва функционал мосликка нисбатан таққослаш;
3. Стилистик бўёққа эгалиги нуқтаи назаридан.
Бу нуқтаи назар орқали ўрганилган фразеологик бирликларда ҳамма стилистик қатламларга мос фразеологик бирликлар мавжудлиги ҳам ўрганилди.
Бундан ташқари биз таҳлил қилган фразеологик бирликларнинг асосий қисми инсон характери, унинг ички ва ташқи дунёсини очиб таҳлил қилувчи фразеосемантик гуруҳга мансуб фразеологик бирликлардир. Уларда эмоционал-экспрессив бўёқ, ишлатилишнинг стилистик хусусиятлари мавжуд бўлиб, улар тилнинг маданий хусусиятларини очиб беради ва бу бирликларда миллий бўёқ, ўрганилаётган тилнинг ёрқинлиги ва ҳис-ҳаяжони аниқ ва равон акс эттирилган.
Фразеологик бирликлар семантикасини ўрганиш фразеология даражасида изоморфизмларни аниқлашга оид кўплаб қўлланмаларни ўрганишга туртки бўлди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.


1. 1. Ислом Каримов. "Юксак маънавият -йенгилмас куч". Тошкент "Маънавият" бет .305-327
2. Каримов И.А. Баркамол авлод Ўзбекистан тараққиётининг пойдевори. Т., 2001
3. Алехина А.И. Фразеологическая единица и слово. - Минск, 1991. -235с.
4. Алефиренко, Н. Ф. Фразеология в свете современных лингвистических парадигм : монография. М.: Эллипс, 2008. –С.45-47
5. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. Л.: ЛГУ, 1963. – 208с.
6. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. Л.: ЛГУ, 1989. – 245с.
7. Аракин В. Д. Сравнительная типология английского и русского языков. Л.: Просвещение, 1979. - 205с.
8. Арнольд И. В. Лексикология современного английского языка. – М.: Изд-во литературы на иностранных языках, 1959. – 352с.
9. Балли Ш. Французская стилистика. –М.: Эдиториал УРРС, 2001. -510с.
10. Балли Ш. Французская стилистика. М., 1961. С. 10 - 11
11. Бондаренко А. В. Грамматическое значение и смысл. – Л., ЛГУ, 1978. С. 50 – 54
12. Будагов Р. А. Язык, история и современность. – М.: МГУ, 1971. – 299с.
13. Бушуй А. М. Текст как лингвистический объект. // Преподавание языка и литературы. – Ташкент, 2003. - №4. – С. 12 – 16
14. Бушуй А. М. Сущность языка как проблема общей лингвистики. Тексты лекций. – Самарканд: СамГИИЯ, 2004, - 90с.
15. Бушуй А. М. Язык и действительность. – Ташкент. Фан, 2005.
– 150 с.
16. Вакуров В.Н. Фразеологический каламбур в современной публицистике. // Русская речь, 1994, №6. -340 с.
17. Валгина Н.С., Розенталь Д.Э., Фомина М.И. Современный русский язык, под ред. Н.С. Валгиной, - М.: Учебник для вузов, изд. 6-е, доп. и перераб. Логос, 2006. -С. 317-319
18. Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке // Виноградов В.В. Лексикология и лексикография, Избр. Тр. - М.: Наука, 1986. -С. 256
19. Виноградов В. В. Русский язык. (Грамматическое учение о слове) 2-ое изд. – М.:ВШ, 1972, - 614с.
20. Гак В. Г. К типологии лингвистических номинаций // языковая номинация: /Общие вопросы/. – М., 1977. -С. 230 – 234
21. Гальперин И.Р. Стилистика английского языка. Учебник, 3-е изд. - М.: Высшая школа, 1981 г. - 361c.
22. Гвоздарев Ю.А. Современный русский язык. Лексикология и фразеология. - Ростов-на-Дану. Изд. центр Март, 2008. -258 c.
23. Гусейнова Т.С. Трансформация фразеологических единиц как способ реализации газетной экспрессии. - Махачкала, 1997. -132 c.
24. Добровольский Д. О. Национально – культурная специфика во фразеологии // Вопросы языкознания. – 1997. - №6. – C. 37 – 48
25. Жуков В.П. Семантика фразеологических оборотов. - М.: 1990. -145 с.
26. Жуков В.П, Жуков А.В. Школьный фразеологический словарь русского языка. Изд. 2-е. М., 1989. – 650 с.
27. Захарова М.А. Стратегия речевого использования образных фразеологизмов английского языка. - М., 1999. -230 с.
28. Каплуненко А.М. Историко-функциональный аспект идиоматики (на материале фразеологии английского языка). - М.: 1992. -150 с.
29. Комиссаров В.Н. Современное переводоведение. - М., 2011. -С.382
30. Копыленко М.М., Попова З.Д. Очерки по общей фразеологии: проблемы, методы, опыты. Воронеж. Изд-во Воронежского университета, 1990. -С. 459.
31. Крикунов Ю.А. Сила газетного слова. Алма-Ата: Казахстан, 1980.
-C. 23-24
32. Кумачева Т.Н. Фразеологические сочетания как часть словарного состава. «Иностранные языки в школе». - М.: 1953. –С.35-38
33. Кунин А.В. Англо-русский фразеологический словарь. 3-е изд., стереотип. - М.: Русский язык, 2001. -680 с.
34. Кунин А. В. Английская фразеология. – М.: ВШ, 1970. – 344с.
35. Кунин А. В. Фразеология современного английского языка. М.: Международные отношения, 1972. -287с.
36. Кунин А. В. Курс фразеологии современного английского языка. Учебник для студентов институтов и факультетов иностранных языков. – 2-ое изд., перер. / А. В. Кунин. – М.: Высшая школа, Дубна: Изд. центр «Феникс», 1996. – 381с.
37. Кухаренко В. А. Интерпретация текста / В. А. Кухаренко. – Л.: Просвещение, 1988. – 192с.
38. Лазарева Э.А. Заголовок в газете. Свердловск, 1989.-С. 25-33
39. Ларин Б. А. Очерки по фразеологии. – Уч. зап. ЛГУ; №198. «Очерки по лексикологии, стилистики и фразеологии». Л., 1956. -С. 200 – 201.
40. Ларин Б. А. История русского языка и общее языкознание. М.: Просвещение, 1977. – 224с.
41. Литвинов П.П. Фразеология. - М.: Примстрой-М, 2001. –С. 45-50
42. Литвинов П.П. Англо-русский фразеологический словарь с тематической классификацией. - М.: Яхонт, 2000. -650 с.
43. Райхштейн А. Д. О сопоставлении фразеологических систем // Иностранные языки в школе. – 1960. - №4. –С. 8 – 15
44. Ройзензон Л. И., Авалиани Ю. Ю. современные аспекты изучения фразеологии // Проблемы фразеологии и задачи её изучения в высшей и средней школе. – Вологда, 1967. –С. 60 – 64
45. Розенталь Д.Э., Голуб И.Б., Теленкова М.А. Современный русский язык, 8-е изд. - М.: Айрис - пресс, 2006. -302с.
46. Сазонова И.К. Лексика и фразеология современного русского литературного языка. - М.: Русский язык, 1996. -270 с.
47. Смирницкий А. И. Лексикология английского языка. М., 1956. -С. 5, 208 – 210
48. Смирницкий А. И. Синтаксис английского языка. М., 1957. -С. 53
49. Соссюр Ф. Труды по языкознанию / Ф. Соссюр. – М.: Прогресс, 1977. – 695 с.
50. Степанова М. Д., Чернышева И. И. Лексикология современного немецкого языка. М.: Высшая школа, 1986. -280 с.
51.Телия В.Н. Метафора как модель смысла произведения и ее экспрессивно-оценочная функция.- М.: Наука, 1988. // Телия В.Н. Русская фразеология. Что такое фразеология? - М.: Наука, 1986. Третьякова Т.П. Английские речевые стереотипы. Указ соч. СПб, 1995. –С 145-149
52. Федуленкова Т.Н. Английская фразеология. Курс лекций. - Архангельск, 2000. -104 с.
53. Чернышева И. И. Некоторые вопросы теории лексикона сегодня и учебный теоретический курс лексикологии. // Филологические науки. – М.. 1999. - №4. – С. 87 – 93
54. Черная А. М. Фразеосемантическое поле и фразеологический ряд // Фразеологическая система английского языка. – Челябинск: ЧГПИ, 1985.
– С. 18 – 20
55. Шанский Н. М. Фразеология современного русского языка. М.: Высшая школа, 1985. -230с.
56. Юсупов А. В. Английская фразеология. – М.: ВШ, 1970. – 344с.
Луғатлар:
1. Большой англо - русский словарь. Под общим руководством И. Р. Гальперина. М.: СЭ. 1972. 1 – 822с., 2 – 863с.
2. Ахманова О. С. Словарь лингвистических терминов. / О.С. Ахманова. 2 – ое изд. – М., 1969. – 607с.
3. АРФС. – Кунин А. В. Англо – русский фразеологический словарь. – М.: Русский язык, 1984. – 944с.
4. Литвинов П.П. Англо-русский фразеологический словарь с тематической классификацией. - М.: Яхонт, 2000. -689 с.
5. Collins V. H. Third Book of English Idioms. / V. H. Collins. – London: Longman, 1960. – 205p.
6. Oxford Dictionary of Current English. – Oxford: University Press, 4th edition, 2006. – 1081p.
7. Longman Dictionary of English Idioms.L., 1981. -1045 р.
Download 75,79 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish