Oziq ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

17-MA’RUZA .
BIJG’ISH MAXSULOTLARI VA SHAROBCHILIK TEXNOLOGIYASI. ETIL 
SPIRTI ISHLAB CHIQARISHNING UMUMIY TEXNOLOGIYASI
Reja: 
1.
Bijg’ish sanoati korxonalari tavsifi va ularning asosiy va ikkilamchi 
maxsulotlari; Solod-fermentlari manbai. 
2.
Arpani qayta ishlash; Pivo ichimligi turlari va sifati. Pivo ishlab-chiqarish 
sxemasi. 
3.
Ozuqa etil spirti tayyorlashda (bug’doy, arpa, suli va tariq) xom ashyolari va 
ularni qayta ishlashga tayyorlash
4.
 Asosiy jarayonlar prinstipial sxemasi; Spirt olish tartibi.
Hamma bijg’ish sanoati korxonalarining tavsifi oxirgi mahsulotga qarab farqlanadi, 
shuningdek qayta ishlanayotgan xom ashyolar va ayniqsa mikroorganizm turlariga qarab 
ularning ferment sistemasiga va kimyoviy qayta ishlanishiga bog’liq. Hamma farqlar va 
o’zgarishlar texnologik jarayonlarning asosini tashkil etadi.
Uzum xom ashyo bo’lib, yangi so’ligan va quritilgan holda ishlatiladi. Uzumdan 
alkogolsiz mahsulotlar ishlab chiqiladi sharbat, konstentratlar va alkogol mahsulotlar ishlab 
chiqiladi sharoblar (xo’rraki xushbo’yli, quvvatlangan, jilvali) spirt, konyak (brendi) aroq. Uzum 
sharoblarni sharbatlarni spirtli bijg’ish yo’li bilan uzumdan olinadi. Bijg’ish sanoatini ayniqsa 
spirt ishlab chiqarish korxonalarining xom ashyo va materiallari juda kengdir. Yaqin 
kunlargacha spirtni faqat o’simlik oziq – ovqat xom ashyosidan kartoshka, lavlagi don ekinlari 
va qand lavlagi chiqindisi bo’lgan melassadan ishlab chiqilgan. Xozirgi kunga kelib, ko’pchilik 
oziq ovqat xom ashyosini nooziqaviy bo’lgan (yog’ochsozlik sulfit-stellyuloza ishlab chiqish 
sanoatini chiqindilari) xom ashyolari egallamoqda. Tarkibida etilen gazlari bor birikmalardan 
sintetik sun’iy spirt ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan.
Quyidagi asosiy bo’lgan xom ashyolarga tavsif beramiz:
Qand lavlagi – shakar olish uchun ekiladigan eng ahamiyatli texnika ekini. Lavlagining 
ildizmevasi 15-20% gacha saxaroza moddasiga ega bo’lib, oq kristallsimon shakar olish uchun 
xom ashyodir. SNG davlatlarida lavlagi ekiladigan maydonlar juda katta bo’lib ular asosan 
Ukraina Maldoviya Rossiyaning markaziy qoratuproq zonasiga joylashgan. Qozog’iston 
Qirg’iziston, Gruziyada ham qand lavlagini zavodda qayta ishlaganda melassa degan yarim 
tayyor mahsulot hamda chiqit sifatida jom olinadi. Melassadan spirt olishda foydalaniladi.
Kartofel - kartoshka ituzumdoshlar oilasiga mansub bo’lib ekiladigan bir yillik o’simlik. 
Vatani – Janubiy Amerika. Kartoshka tugunagi eng muhim oziq - ovqat mahsuloti bo’lib nonbop 
dondan keyin ikkinchi o’rinni egallaydi. Tugunagidan sanoatda kraxmal spirt, patoka olinadi.
Bug’doy- boshoqdoshlar oilasiga mansub o’simliklar turkumi, eng muhim oziq- ovqat 
o’simligi. Bug’doy donidan, kraxmal spirt va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. 
Makkajo’xori- boshoqdoshlar oilasiga mansub, chetdan changlanuvchi bir yillik o’simlik. 
Donda 60-65% kraxmal bor. Undan spirt kraxmal va yorma tayyorlanadi.
Bijg’ish sanoatini umumiy sxemasi
Xom ashyo 

bijg’ishga tayyorlash 

(suslo) bijg’ish 

(bijg’ish suslosi) tayyor 
mahsulotni ajratish 

mikroorganizmlarning ishlov berilishi 

(mikroorganizmlar).
Hamma bijg’ish sanoatidagi jarayonlar mikroorganizmlarning xayotiy faoliyatiga 
asoslangan, bijg’ish muhitda modda almashinuvi mahsulotlari yig’ilish maqsadida yo’lga 
qo’yilgan.
Bijg’ish sanoatining xar yo’nalishini texnologik sxemasi shunday tuzilganki olinadigan 
oxirgi mahsulotni sifati va chiqimi yuqori darajada bo’lishi kerak. Bijg’ish sanoatidagi har bir 
yo’nalishidagi umumiy jarayonlar quyidagilardir: xom ashyoni bijg’ishga tayyorlash, 
mikroorganizmlarga ishlov berish va bijg’ish, lekin har bir bijg’ish sanoatidagi bu jarayonlar har 
xil bajariladi. Qand moddasi bor xom ashyoni tayyorlashda, masalan: spirt ishlab chiqarishdagi 
112

---

melassani bijg’ishga tayyorlashda unga ishlov berish zararli mikroflora ta’sirini susaytirish 
uchun antiseptik bilan va suv bilan yuviladi. Limon kislotasi ishlab chiqarishda korxonalari 
melassaga suv qo’shiladi, qaynatiladi sterilizastiya qilib kerakli oziqaviy moddalar qo’shiladi. 
Tarkibida kraxmal moddasi bor xom ashyoni tayyorlash murakkab jarayonlarga kiradi. Bunday 
xom ashyoni tayyorlashda kraxmalni qandlashtirish solod yoki zamburug’ achitqilar yordamida 
bajariladi. Bijg’ish uchun tayyorlangan eritma suslo deyiladi. Spirt va pivo ishlab chiqarish 
sanoatida bijg’ish jarayonini ketishi (hosil bo’lishi) uchun xamirturush, sut kislotasi ishab 
chiqarishda nordon sut bakteriyalari, limon kislotasi ishlab chiqarishda zamburug’ bakteriyalari 
ishlatiladi.
Pivo ishlab chiqarish sanoatining asosiy xom ashyosi arpa donidir. Pivoni ba’zi bir 
turlarida (sort) arpani guruch (sholi) yoki boshqa boshoqli ekinlar bilan almashtiriladi. 
Shuningdek qand bilan ham ko’pkina drojji ishlab chiqarish zavodlari melassani qayta
ishlaydilar. Ba’zi bir drojji ishlab chiqarish zavodlari xamirturushni don ekinlaridan ishlab 
chiqaradilar. Oxirgi vaqtda drojji ishlab chiqarish uchun nooziqaviy xom ashyolardan 
(yog’ochsozlik va stellyuloza) foydalanayaptilar.
Kimyoviy tarkibiga ko’ra bijg’ish sanoatining xom ashyolar quyidagi asosiy guruhlarga 
bo’linadi. Pivo ishlab chiqarishda «xmel» xom ashyosi ham ishlatiladi. Bijg’ish sanoatining xom 
ashyosi bo’lib, suv qo’llaniladi.