O‘zingiz yashayotgan joyda (shahar qishloq viloyatda )qanday arxeologik yodgorliklar bor va ularning o‘rganilishi tarixini bilasizmi

1-TOPSHIRIQ
O‘zingiz yashayotgan joyda (shahar qishloq viloyatda )qanday arxeologik yodgorliklar bor va ularning o‘rganilishi tarixini bilasizmi.

1. 
   Afrosiyob samarqandning qadimgi xarobasi bo‘lib bu nom tarixiy manbalarda qadimgi Samarqandga nisbatan faqat XVII-asrdan boshlab uchraydi.Afrosiyob hozirgi samarqandning shimoliy chegarasiga tutashgan keng bo‘sh tepaliklar bo‘lib uning maydoni 219ga teng. Tepalikning shimoli siyob arig‘i bilan chegaralangan janub tomondan eski shahar deb atalgan samarqandga qo‘shilib ketgan.
   

Shaharning dastlabki tarixi haqida yozma manbalarda ma'lumotlar juda kam uchraydi.Ko‘hna shaharda o‘tkazilgan arxeologik qazishmalar esa bunday ma'lumotlarni ko‘proq beradi. Arxeologik qazishmalar bir necha metr qalinlikdagi madaniy qatlamlarning qanday bo‘lganini ko‘rishga boy va kambag‘allarning uylarini, hunarmandlarning ustaxonalaroni, savdogarlarning savdo do‘konlarini, ko‘cha va maydonlarni shaharning suv bilan ta'minlash tizimi va boshqalarni bilib olishga yordam beradi.

Afrosiyob va uning topilmalariga qiziqish 1868-yilda chor rossiyasi tomonidan samarqandning bosib olingandan keyin boshlanadi. Afrosiyobda dastlabki qazishma ishlari bilan mayor Borzenkov (1874) V.V Krestovskiy (1883) N.I Veselovskiy (1884-1885-1895) V.V Bartold (1904) V.L Vyatkin (1905-1912-1913) lar shug‘ullangan. 1919-yilda M.YE Messon V.L Vyatkin tadqiqot boshlagan joyda qazish ishlarini davom ettirib Somoniylar saroyi(IX-asr) xarobalarini ochdi. 1925, 1929,1930 yillarda V.L Vyatkin afrosiyobda qazishma ishlarini davom ettirdi va uning turli davrdagi tarixiga oid turli materiallar to‘pladi.

Urushdan keyin O‘zbekiston FA ning tarix va arxeologiya instituti olimlaridan Afrosiyob l Terenojkin tomonidan afrosiyobda jiddiy dala tadqiqotlari o‘tkazildi. Natijada uning eng pastki qatlamdan mil avvalgi VI-V asrga oid buyumlar uy-joy xarobalari topildi.
Afrosiyobdan topilgan arxeologik materiallar Samarqand mil avval VIII-V asrlarda so‘g‘diyonaning markazi sifatida vujudga kelganini ko‘rsatadi. Afrosiyobda somoniylar davrida o‘ymakor ganch naqshlar bilan bezatilgan saroylar badavlat dehqon xonadonlari masjid va madrasalar hammom va kanalizatsiyalar tosh ko‘chalar yopilmoqda

Keyingi yillarda (1989) Afrosiyobni arxeologik jihatdan tadqiq etish ishlariga fransuz arxeologik Pol Bernar , Frans Grene va boshqalar jalb etildi. Fransuz arxeologlari missiyasi O‘zbekiston arxeologlari bilan (M.Isomiddinov va b) bilan hamkorlikda Afrosiyobni o‘rganishda qatnashmoqda. Bu tadqiqotlar natijasida samarqand tarixiga oid qator masalalarga aniqlik kiritildi.yani mil avv VI-V asrlarga oid shahar mudofaa devorlari ostidan guvaladan qurilgan qadimgi devor qoldiqlari ochildi
Afrosiyobda arxeologik tadqiqot ishlari davom etmoqda.

2-TOPSHIRIQ

Quyidagi mavzu bo‘yicha 20ta test savollar tuzing.
MAVZU:Mezolit davri va uning yodgorliklari. (To‘g‘ri javobni D variantida joylashtiring)

TEST
1 Mezolit davri nechanchi mingyilliklarni o‘’z ichiga oladi va necha bosqichga bo‘linadi

A 12-7mingyillikrarni 4bosqichga
B 6-4-mingyilliklarni 3bosqichga
C 3-2mingyilliklarni 4bosqichni
D 12-7mingyilliklarni 3-bosqichga

2 qaysi makonda mikrolit qurollari juda ko'p uchraydi.

A obishir makonidan.
B Azil makonidan
C qo'shilish makonidan
D Tardenauz makonidan

3 Qo'shilish makoni qayerda joylashgan

A Toshkentning sharqidagi bo'zsuv anhorining chap sohilida
B Toshkentning g'arbidagi bo'zsuv anhorining o'ng sohilida
C Haydarkon shsharchasidan 4-5 km sharqda
D Toshkentning g'arbidagi bo’zsuv anhorining chap sohilida

4 O'zbekistonda mezolit davriga oid qoya tosh rasmlarni o'rganish qachondan boshlandi

A XX-asrning 60-yillarida
B XX-asrning 50-yillarida
C XX-asirning 40-yillarida
D XX-asrning 30-yillarida

5 Machay g'oridan topilgan qurollarning ishlanish texnikasi katta kichikligi . .........va ..........dagi mezolit qurollariga ancha o'xshab ketadi.

A Sharqiy farg'ona va Toshkent vohasi
B Janubiy farg'ona va qo'shilish
C Markaziy farg’ona va obishir
D Markaziy farg’ona va toshkent vohasi

6 quyidagilarni tarixiy haqiqatga muvofiqlashtiring

1 ilk mezolit bosqichi 2 o'rta mezolit bosqichi 3 so'nggi mezolit bosqichi
A VII-VI-mingyilliklar. B XI-X mingyilliklarni. C IX-VIII mingyilliklarni

1. 
   1b 2a 3c B 1 c 2b 3a. C 1a 2b 3c. D 1b 2c 3a
   

7....................... bosqichida geometrik shakldagi mikrolit qurollarning yirik va qalinroq turli tiplari paydo bo'ldi.
A Azil. B Tardenauz. C ilk mezolit. D o'rta mezolit
8 Qachon mehnat qurollarning ko'pchilik turlari maydalashgan.
A ilk mezolit davrida . B o'rta mezolit bosqichi davrida
C yuqori mezolit davrida. D so’nggi mezolit davrida
9 O’rta osyodagi mezolit davriga oid qaysi yodgorliklardan odamlarning mozori topilgan.
A obishir qo’shilish machay. B qo’shilish qayla tutkaul.
C machay obishir qayla. D qayla tutkaul machay
10 O'zbekistondagi qoyatosh rasmlarning eng ajoyib namunalarini ko'rsattutka
1 Zarautsoy 2 obishir. 3. Bironsoy. 4 ilonsoy 5 machay 6 qo'shilish
A 1 2 3 4. B. 2. 4. 5. 6. C. 2. 3. 5. 6. D. 1. 3. 4.
11 O’zbekistondagi mezolit davriga oid qanday shakldagi nukleslar topilgan.
A segment konus uchburchaksimon B prizma konus trapetsiya
C trapetsiya konus slindirsimon. D prizma konus pona
12 Qo’shilish makonidan qanday mehnat qurollari topilgan
1 chopping 2 nukleslar 3 paraqalar 4 chopperlar 5 qirg'ichlar
A 1. 2. 4. 5. B 2. 3. 4. 5. C 1. 3. 5. D. 2. 3. 5.
13 Obishir 1 g'or makoni qayerda joylashgan

1. 
   Haydarkon Shahridan 4-5km g'arbda. B Haydarkon shahridan 3-4km sharqda
   

C Haydarkon shahridan 2-3km g’arbda. D. Haydarkon shahridan 4-5km sharqd
14 Qayerdan mezolit davriga oid 100 ga yaqin manzilgohlar topilgan
A Janubiy farg’ona. B Sharqiy farg’ona
C G'arbiy farg’ona. D. Markaziy farg’ona
15.Kim machay g’oridan 20xildan ortiq hayvon suyaklarini topadi.
A A.P Oklandikov. B J Kabirov. C Yu Buryakov. D. B Botirov
16 quyidagilarni manzilgohlar nechanchi mingyillikka oid ekanini aniqlang
1ayritom. 2 machay. 3. Obishir I 4 obishir V
A Mil avv IX-VIII b mil avv VII-VI. C mil avv VIII-IV. D.mil avv XI-X mingyillik
A 1. a 2b 3c. 4d. B. 1d. 2b. 3c. 4 a. C.1a 2c. 3b 4 d. D 1C 2b 3a 4a
17 Jahon arxeologiyasida mezolit davri necha bosqichga bo'linadi.
A 4ta. B 5ta. C. 3ta. D. 2ta.
18 O’zbekistonda ilk mezolit davriga oid manbalar qachon topilgan
A XIX-asr boshlarida. B XX-asrning o'rtalarida
C XIX-asr o'rtalarida. D. XX-asrning boshlarida
19 Obishir V g’or makoni qayerda joylashgan va u yerdan nechta madaniy qatlam aniqlangan.
A Obishir I dan 200metr sharqda joylashgan 3ta madaniy qatlam mavjud
B Obishir I dan. 300 metr g'arbda joylashgan 4ta madaniy qatlam mavjud
C Obishir I dan 100metr g'arbda joylashgan 1ta madaniy qatlam mavjud
D Obishir I dan 200metr g’arbda joylashgan 3ta madaniy qatlam mavjud
20 Qayerda 15 turdagi suyak qurollari va 870 ta toshdan yasalgan mehnat qurollari tarqalgan.
A Obishi. B Qo’shilish C Zarautsoy. D Machay

3-TOPSHIRIQ

Q
UYIDAGI MEMORIY OBIDAGA TARIF BERING

Bugungi kunda Ko'hna Xiva shahrini kalta minor memoriy obidasisiz tasavvur qilish qiyin. Kalta minor shahar ramziy belgisi sifatida tan olingan bo'lib bu memoriy obida 1852-yilga Xiva xoni Muhammad Aminxon (1846-1855)tomonidan qurdirilgan.uning o'lchami va bezaklari har bir insonni hayratga solmasdan qo'ymaydi. Minora poydevori 15 metr chuqurlikda bo'lib diametiri 14,2m balandligi 26metrni tashkil qiladi. Bezagida oq ,yashil feruza rangli koshinlar qo'llanilgan feruza rangli koshinlar ko'p ishlatilganidan ko'kminor deb ham nomlanadi.Minora hozirgi paytda ham kesik konus shaklida bo'lib hozirni o'zida ham bahaybat ko'rinishga ega. Dinamik qisqarishiga qarab xulosa qiladigan bo'lsak bitgandan so'ng uning balandligi 100metrga yaqin bo'lib O'rta Osyodagi eng katta va baland minora bo'lishi mumkin edi Afsuski 1855-yilda Muhammad Aminxonning vafot etish munosabati bilan minora qurilishi to'xta qoladi va qayta davom ettirilmaydi shuning uchun bu minora kalta minor deb nomlanadi. Minoraga tushgan insolyatsiya(,quyosh nurlari tushishi va sinishi)ga qaraydigan bo'lsak minoradagi koshinlarning rangi o'zgarmaydi. Chunki quyosh nuri har qanday jismning rangini o'zgartiradi, yani oqartiradi va och tusga kirgizadi. Lekin bu holat kalta minorda sezilmaydi.Mana qancha vaqt o'tgan bo'lsa ham huddi yangi qurilganday saqlanib turibdi.Minorada asosan geometrik naqshlar ko'p qo'llanulgan. Minoraga ikkinchi qavatdan yog'och zinapoya orqali chiqish mumkin. Xiva shahrining 2500yillik yubiley munosabati bilan kaltaminorning koshinkori bezaklari to'liq tamirlandj va undagi nastaliq yozuvlari qayta tiklandi.

4-TOPSHIRIQ
Paleolit davriga oid arxeologik yodgorliklarni tariflab bering
KO'LBULOQ MAKON.angren shahridan 10-12 km g'arbda Oblik qishlog'idan 5km shimoli-g'arbdagi qirlikda joylashgan . Bugungi kinda bu manzilgohda 49ta madaniy qatlam topilgan . Bu makon 1963-yilda aniqlangan bo'lib hozirgacha uning 19m chuqurlikkacha bo'lgan joyida tatqiqot o'tkazilib ilk ,o'rta, so'nggi paleolitga oid ashyolar topib o'rganildi.Ilk paleolit davriga oid qatlamidan qo'l cho'qmorlari ishlanish texnikasi o'zogs xos bo'lgan sodda tosh qirg'ichlar topilgan .Ko'lbuloqda istiqomat qilgan odamlar ovchilik va termachilik bilan hayot kechirgan.
ALTAMIR G'ORI-Ispaniyaning San-tender viloyatidagi qoyatosh rasmlari saqlangan g'orlardan biri bo'lib 1875-yild ispan arxeologi Marcelino Sautuola topib o'rgangan. G'orda rang-barang bo'yoqpar bilan ishlangan hayvonlar (yovvoyi ot to'ng'iz bug'u va tog'echkilar)ning tasvirlari topilgan.

Suratlarning uzunligi 2,2 metrgacha yetadi. Rasmlar yaxshi saqlsngan o'ta kuzatuvchanlik, hayvonlarning anatomik tuzilishi va holatining aniq berilishi , shakllarni yasashda chiziq va bo'yoq dog'larining erkin qo'llanilishi bilan diqqatni jalb etadi.Altamir tasvirlarining topilishi paleolit davri g'or va qoyatosh rasmlarini o'rganishga turtki bo'ldi. G'ordagi tasviriy sanat obidasi madlen davriga oid. Altamir g'oridagi madaniy qatlsmlardan yuqori paleolitning madlen va salyutre davrlariga mansub tosh qurollar va turli hayvonlarning suyak qoldiqlari topilgan. Qoyatoshlarga ishlangan tasvirlar arxeologik yodgorliklarning bir turi sifatida qadimgi ajdodlarimiz madaniyati tarixini o'rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.Qoyatosh rasmlar orqali qadimgi kishilar xo'jalik hayoti haqida hayvonlarni ovlash,qo'lga o'rgatish va xonzkilashtirish va boshqa malumotlarga ega bo'lamiz.