Antiferromagnitlar va ferrimagnetlar
- Isitish paytida ma'lum bir moddaning paramagnit xususiyatlarining paydo bo'lishi bilan birga fazali o'tish sodir bo'ladigan moddalar antiferromagnitlar deb ataladi. Agar harorat ma'lum darajadan past bo'lsa, bu xususiyatlar moddada kuzatilmaydi. Bunday moddalarga marganets va xrom misol bo'la oladi.
- Ferrimagnets ularda kompensatsiyalanmagan antiferromagnetizm mavjudligi bilan tavsiflanadi. Ularning magnit sezgirligi harorat va magnit maydon kuchiga ham bog'liq. Ammo ular hali ham farqlarga ega. Bu moddalarga turli oksidlar kiradi.
Yuqoridagi barcha magnitlarni yana 2 toifaga bo'lish mumkin:
- Qattiq magnit materiallar. Bu majburlash kuchining yuqori qiymatiga ega bo'lgan materiallar. Ularning magnitlanishini qaytarish uchun kuchli magnit maydonni yaratish kerak. Ushbu materiallar doimiy magnitlarni ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
- Aksincha, yumshoq magnit materiallar past majburlash kuchiga ega. Zaif magnit maydonlarda ular to'yinganlikka kirishlari mumkin. Ular magnitlanishni qaytarish uchun kichik yo'qotishlarga ega. Shu sababli, ushbu materiallar o'zgaruvchan tokda ishlaydigan elektr mashinalari uchun yadrolarni tayyorlash uchun ishlatiladi. Bu, masalan, oqim va kuchlanish transformatori yoki generator yoki asenkron vosita.
Biz moddaning barcha asosiy magnit xususiyatlarini ko'rib chiqdik va qanday turdagi magnitlar mavjudligini aniqladik.
MAGNIT MAYDON XOSSALARI
Magnit maydon — harakatlanayotgan elektr zaryadlarga va magnit momenpish jismlarga taʼsir qiladigan kuch maydoni. M. Faradey birinchi marta 1845-yilda fanga kiritgan. U elektr oʻzaro taʼsirlar ham, magnit oʻzaro taʼsirlar ham yagona moddiy maydon yordamida amalga oshadi, deb hisoblagan. Elektromagnit maydonning klassik nazariyasini J. Maksvell yaratgan (1873). Oʻzgaruvchi Magnit maydon oʻzgaruvchi elektr maydon bilan uzviy bogʻlangan. Magnit maydon harakatdagi elektrlangan jismlar, elektr tokli oʻtkazgichlar va magnitlangan jismlar atrofida hosil boʻladi (rayemga q.). Elektr toki hosil qiladigan Magnit maydon Bio— Savar — Laplas qonuniga, Magnit maydon ning elektr tokiga taʼsiri esa Amper qonuniga asosan aniqlanadi.
Magnit maydon mikrodunyo hodisalarida, kosmik obʼyektlarda ham kuzatiladi. Mikrodunyo hodisalaridagi Magnit maydon, asosan, barcha zarralarning magnit momentga ega boʻlishligiga, harakatlanuvchi elektr zaryadiga Magnit maydon koʻrsatadigan taʼsirga bogʻliq. Bular esa moddalardagi paramagnetizm, diamagnetizm, ferromagnetizm, antiferromagnetizm, magnit rezonans, magnitooptika hodisalari, Faradey effekti kabi hodisalarni yuzaga keltiradi.
Harakatlanuvchi elektr zaryadi Magnit maydon da tekis aylanma (vint chizigʻi boʻyicha) harakat qiladi. Magnit maydonning ayrim joylarida elektr zaryadlarning harakat yoʻnalishi qarama-qarshisiga oʻzgarishi mumkin. Magnit maydonning bunday joylari magnit koʻzgular deyiladi. Magnit maydon taʼsirida atom ichidagi elektronlar qoʻshimcha harakat qiladi. Atomning nurlanishi Magnit maydon taʼsirida oʻzgaradi (qarang Zeyeman effekti). Jismda tarqaluvchi yorugʻlikning qutblanish tekisligi Magnit maydon taʼsirida maʼlum burchakka buriladi (Faradey effekti).
Yer, Quyosh singari koʻpgina moddiy sistemalar Magnit maydon ga ega. Quyosh dogʻlari kuchli Magnit maydon bilan bogʻlangan. Quyoshdagi oʻzgarishlar natijasida Yer Magnit maydonning kuchli gʻalayonlanishi — magnit boʻronlari hosil buladi. Kosmosni oʻzlashtirish, yadrolarni sintez qilish, plazma fizikasi va boshqa sohalardagi fan va texnika masalalari Magnit maydon ni oʻrganish bilan bogʻliq. Magnit maydon, asosan, kucheiz (500 Gs), oʻrtacha (500 Gs dan 40 kGs gacha), kuchli (40 kGs dan 1 MGs gacha) va oʻta kuchli (1 MGs dan yuqori) xillarga boʻlinadi.
Kuchsiz va oʻrtacha Magnit maydondan elektronika, elektrotexnika radiotexnikada, shuningdek, 500 Gs dan 40 kGs gacha boʻlgan Magnit maydondan zaryadli zarralar tezlatkichlari, Vilson kamerasi, pufakli kamera, mass-spektrometr kabi kurilmalarda foydalaniladi.
Kuchli va oʻta kuchli Magnit maydon, asosan, qattiqjismlar fizikasida, ferromagnetizm va antiferromagnetizm xossalarini oʻrganishda, magnitogidrodinamik generator va boshqalarda ishlatiladi.
Kuchsiz va oʻrtacha Magnit maydon doimiy magnitlar, elektr magnitlar, oʻta oʻtkazuvchi magnitlar, solenoidlar (elektr toki utkazgichi) yordamida, kuchli Magnit maydon yoʻnaltirilgan portlatish usulida olinadi (oxirgi usulda mis quvur ichida oldindan kuchli impulyeli Magnit maydon hosil qilinadi va u kuchli portlashning radial bosimiga duchor qilinadi).
Do'stlaringiz bilan baham: |