O’zgaruvchi

1.2.Shart operatorlari

C++ dasturlash tilida matematikada qo'llaniladigan odatiy mantiqiy shartlarni qo'llab quvvatlaydi.

Kamroq: a
Kam yoki teng: a <= b
Kattaroq: a> b
Kattaroq yoki teng: a> = b
a == b ga teng
Teng emas: a! = b
C ++ quyidagi shartli iboralarga ega:

if Agar belgilangan shart rost bo'lsa, bajarilishi kerak bo'lgan kod blokini belgilash uchun foydalaning

elseAgar bir xil shart noto'g'ri bo'lsa, bajarilishi kerak bo'lgan kod blokini belgilash uchun foydalaning
else ifAgar birinchi shart noto'g'ri bo'lsa, sinov qilish uchun yangi shartni belgilash uchun foydalaning
switchAmalga oshiriladigan ko'plab alternativ kod bloklarini belgilash uchun foydalaning
misolda, 15 ning 13 dan katta ekanligini aniqlash uchun ikkita qiymatni sinab ko'ramiz, agar shart bo'lsa true, ba'zi matnlarni chop eting:

C++
1#include

2using namespace std;
3 int main() ifAgar shart bo'lsa, bajarilishi kerak bo'lgan C ++ kodi blokini belgilash uchun bayonnomadan foydalaning true.
E'tibor bering, if kichik harflar bilan. Katta harflar (If yoki IF) xato keltirib chiqaradi.
Quyidagi
4 {
5 if (15 > 13) {
6 cout << "15 soni 13 dan katta";
7 }
8 return 0;
9 }
15 soni 13 dan katta
else (Aks Holda)
else Agar shart bo'lsa, bajarilishi kerak bo'lgan kod blokini belgilash uchun foydalaning false.
Qisqa
Shart Operatorlari.
C++ dasturlash tilini shunday bir imkoniyati borki bular birini imkoniyati shart operatorini qisqartirib . yozishdan iborat. Quyidagi formulani yod oling.
o'zgaruvchi= (shart) ? shart to'g'ri bo'lsa: shart notug'ri bo'lsa;
Chiqarish operatori
orqali o’zgarmaslarni, o’zgaruvchilarning qiymat-
larini, ifodalarni va matnlarni chiqarish mumkin. 

Dasturning bajarilish natijasida hosil bo’lgan ma’lumotlarni ma’lum bir tar-

tibda, satrlarni aniq o’rnida yoki jadval ko’rinishida chiqa-rish va ularni tahrirlash 
mumkin. 
Chiqarilayotgan ma’lumotlar uchun ajratiladigan joy chiqarish operatorida quyida-
gicha tartibda ko’rsatiladi:
write (a:m); 
writeln (a:m); 
bu yerda a - chiqarilayotgan o’zgaruvchi nomi; m - butun o’zgarmas yoki ifoda 
bo’lib, chiqarilayotgan qiymat uchun ajratilgan joyni bildiradi.
Masalan: write (ad:4, at:6); 
Bu yerda ad va at  o’zgaruvchilarning qiymati bitta satrga joylashadi va mos ra-
vishda 4 ta va 6 ta joyni egallaydi. Har bir qiymat ajratilgan o’rinda joylashadi va 
o’ng tomondagi chetki o’rinlarni egallaydi. Bunda to’lmagan o’rinlar bo’sh qoladi 
va bo’shliqlarni hosil qiladi. Agar o’zgaruvchilarning qiymati ajratilgan joyga 
sig’may qolsa, u holda o’rinlar soni avtomatik ravishda ko’paytiriladi. 
Qo’zg’aluvchan vergulli haqiqiy turli qiymatlarni chiqarishda, chiqarilayotgan 
qiymatning hammasi va sonning kasr qismi uchun ajratilgan o’rinlar ko’rsatiladi.
Bunda chiqarish operatorining umumiy ko’rinishi quyidagicha bo’ladi: 
write (a:m:n); 

201 

writeln (a:m:n); 
bu yerda a - chiqarilayotgan o’zgaruvchi nomi; m – chiqarilayotgan qiymat 
uchun ajratilgan o’rinlar soni; n - sonning kasr qismi uchun ajratilgan o’rinlar 
soni.
Masalan : write (AD:8:3); Bu holda AD qiymat uchun 8 ta o’rin, shundan 3 tasi 
sonning kasr qismi uchun ajratiladi. 

Agar haqiqiy qiymatni chiqarishda uning kasr uchun ajratilgan o’rin 

ko’rsatilmasa, u holda natija o’nli tartibdagi normal ko’rinishda hosil bo’ladi. 

Bir nechta qiymatlarni bir satrga chiqarishda, ko’rgazmaliroq bo’lishi uchun, 

bu qiymatlar orasiga bo’shliqlar sonini berish mumkin. Buning uchun chiqarish 
operatorida quyidagicha yozish kerak: 
write (' ' : n); bu yerda n - butun tipli o’zgarmas bo’lib, bo’shliqlar sonini 
ko’rsatadi. 

Masalan: write (A,'':4,B); Bu holda A va B qiymatlari orasida 4 ta 

bo’shliq hosil qilinadi. 

Quyidagi misol ma’lumotlarni chiqarishda ularni turli xil ko’ri-nishda 

joylashtirilishi mumkinligini ko’rsatadi.
 program  misol; 
const pi=3.141592; t=401; 
w = true; sim ='dad'; 
begin 
writeln( pi:8:6); writeln( t:6,'':5,w:4,'':6,sim:3) 
end. 

Ma’lumotlar ikki satrda quyidagi ko’rinishda chiqariladi: 
3.141592 
401____true_____dad 
Paskal tilida yozilgan dasturlarni kompyuterda bajarish uchun unda qatnashayot-
gan va qiymati hozircha noma’lum o’zgaruvchilarga aniq qiymat-larni kiritishga 
to’g’ri keladi. Buning uchun kiritish operatori qo’lla-niladi. Kiritish operatorlarin-
ing umumiy ko’rinishi qo’yidagicha:
read (b1,b2,. . .,bn ); 
readln (b1,b2,. . .,bn); 
readln; 
bu yerda b1, b2, ..., bn lar qiymati kiritilishi talab etilayotgan o’zgaruvchilarning 
nomi. 
Read (b1,b2,...,bn); operatori ma’lumotlarni kiritishni ta’minlaydi, natijada 
b1, b2, ..., bn o’zgaruvchilar mos qiymatlarni oladilar. Kiritilayotgan 
o’zgaruvchilar turi berilayotgan qiymatlar turi bilan mos kelishi kerak. 
Readln (b1,b2,...,bn); operatori ma’lumotlarni b1, b1, ..., bn o’zgaruvchilarga
ta’minlash uchun ishlatiladi va boshqaruvni (kursorni) yangi satr boshiga
o’tkazishni amalga oshiradi. 
Readln; operatori bitta bo’sh satrni o’tkazib yuborishni va yangi satr bo-
shiga o’tishni ta’minlaydi. 
Masalan: read (i,j); 

readln (k,l); 

read (m,n); 

200 

Qiymatlar kiritish jarayonida haqiqiy o’zgaruvchiga harfiy qiymat yoki harfli 
o’zgaruvchiga haqiqiy qiymat mos keltirilsa, u holda kompyuter xatolik ro’y ber-
ganligi tug’risida (Type mitmatch error) ma’lumot beradi.