O’zgаrmаs tоk mаshinаlаrining tuzilishi vа ishlаsh tаrzi

Aralash qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok generatorining xarakteristikalari. Bu turdagi generatorning ikkita qo‘zg‘atish chulg‘ami bo‘lib, ulardan bittasi yakor chulg‘amiga parallel qilib, ikkinchisi esa unga ketma-ket qilib ulanadi.

8-rasm. Aralash qo’zg’atishli generatorning tashqi xarakteristikalari (1; 2; 4); 3 – parallel qo’zg’atishli uchun (taqqoslash uchun keltirilgan).
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘ami faqat aralash qo‘zg‘atishli generatorlarda yaxshi samara beradi. Parallel (F_Sh) va ketma-ket (F_S) qo‘zg‘atish chulg‘amlari hosil qilgan MYK larning birgalikdagi ta’siridan umumiy qo‘zg‘atish oqimi F_qoz vujudga keltiriladi. Ko‘pincha qo‘zg‘atish chulg‘amlari, ular hosil qilgan magnit oqimlari bir xil yo‘naladigan qilib ulanadilar. Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘ami yakor reaksiyasi MYK ni va yakor zanjirida kuchlanish pasayuvi (I_aR_a) ni kompensatsiyalaydi. Shu tarzda generator klemmalaridagi kuchlanishni avtomatik ravishda rostlashga erishiladi. Aralash qo‘zg‘atishli generatorlar magnit zanjirining to‘yinish darajasi kam bo‘lgan mashinalar turiga kiradi.
Tashqi xarakteristikasi. Bu xarakteristika, parallel qo‘zg‘atish zanjiridagi qarshilik r_qozconst va n n_N const bo‘lganda U_a f (I_a) bog‘liqlikni ifodalaydi. Bu xarakteristika, normal ishlatish xarakteristikasi bo‘lganligidan uning tahlili katta ahamiyatga egadir.
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amining o‘ramlar soni shunday tanlanadiki, u
hosil qilgan MYK yakor reaksiyasini va yakor zanjirida kuchlanish pasayishini, I_aI_N qiymatda bartaraf qilsin (8-rasm). Ammo, ko‘pincha generator klemmalaridagi kuchlanishni bir xil qilish talab qilinmay (9-rasm,1), balki elektr energiya iste’molchilaridagi kuchlanishning qiymati U_N=const bo‘lishi talab qilinadi. Buning uchun, qo‘shimcha ravishda liniya simlaridagi kuchlanish pasayishini ham bartaraf qilish kerak bo‘ladi. Buning uchun ketma-ket qo‘zg‘atishli chulg‘amning o‘ramlari w oshiriladi (9-rasm, 2).
Bu rasmda har xil qo‘zg‘atishli (ketma-ket qo‘zg‘atishlidan boshqa) o‘zgarmas tok generatorlarining yuklamasi oshirib olingan tashqi xarakteristikalari taqqoslangan. Parallel va ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amlari qarama-qarshi ulangan hol (9-rasm, 4) payvandlash generatorlarida ishlatiladi.