О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

2.2.1.- rasm. Nisbiy jahon narxining shakllanishi.
N azariy jihatdan bir nyecha variant bо‘lishi mumkin: Agar 1-tovarning nisbiy jahon narxi uning I mamlakatdagi nisbiy narxidan (R₁/R₂ < A₁/A₂), о‘z navbatida, II mamlakatdagi nisbiy narxdan ham pastroq bо‘lganda 1-tovar ishlab chiqarilmaydi, zyero uni sotish foyda kyeltirmaydi, chunki jahonda ikki mamlakat bor xolos.
Agar 1-tovarning nisbiy jahon narxi uning I mamlakatdagi nisbiy narxiga tyeng bо‘lsa (R₁/R₂ = A₁/A₂), bu vaziyatda I mamlakatdagi ishchilar har ikki tovar uchun bir xil narxga ega bо‘lishadi, shuning uchun ularga bu ikki tovardan qaysi birini ishlab chiqarishning farqi yо‘q (RS nisbiy taklif grafigining pastki gorizontal qismi).
Agar 1-tovarning nisbiy jahon narxi uning I mamlakatdagi nisbiy narxidan yuqori (R₁/R₂ > A₁/A₂) bо‘lsa, bu mamlakat 1-tovarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. Ayni paytda, 1-tovarning nisbiy jahon narxi uning II mamlakatdagi nisbiy narxidan pastroq bо‘lganda (R₁/R₂ < A₁^*/A₂^*) II mamlakat 2-tovarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi (RS nisbiy taklif nisbiy taklif egri chizig‘ning vyertikal qismi). Har ikki mamlakatdagi myehnat ryesurslari (mos ravishda L va L^*) chyeklanganligi bois, I mamlakat 1-tovarga ixtisoslashganda uni ishlab chiqarish hajmi L/A₁ va о‘z navbatida, II mamlakat 2-tovarga ixtisoslashganda uni ishlab chiqarish hajmi L^*/A₂^* ni tashkil etadi. SHuning uchun 1-tovarning nisbiy narxi A₁/A₂ va A₁^*/A₂^* chyegarasida bо‘ladi, bu tovarning nisbiy taklifi esa quyidagiga tyeng bо‘ladi:

(L/A₁) / (L^*/A₂^*) (3)

Agar 1-tovarning nisbiy jahon narxi uning II mamlakatdagi nisbiy narxiga tyeng bо‘lsa (R₁/R₂ = A₁^*/A₂^*), II mamlakat uchun qaysi tovarni ishlab chiqarishning farqi yо‘q: 1-tovar uchun ham, 2-tovar uchun ham bir xil narxga ega bо‘ladi (RS nisbiy taklif nisbiy taklif egri chizig‘ning yuqori gorizontal qismi).

Agar 1-tovarning nisbiy jahon narxi uning II mamlakatdagi nisbiy narxidan yuqori (R₁/R₂ > A₁^*/A₂^*), о‘z navbatida, I mamlakatdagi nisbiy narxdan ham yuqori bо‘lganda 2-tovar ishlab chiqarilmaydi, Har ikki mamlakat 1-tovarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. 1-tovar nisbiy taklifi grafigi chyeksizlikka intiladi.

Mamlakatlar о‘zlari nisbiy ustunlikka ega bо‘lgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashganda о‘zaro savdo har ikki mamlakat uchun qay darajada nafliligini qanday hisoblash mumkin dyegan haqli savol tug‘iladi.

@ Savdodan kyeladigan yutuq (gains from trade) — mamlakatlar о‘zlari nisbiy ustunlikka ega bо‘lgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashganda savdoda ishtirok etuvchi har ikki mamlakat bu savdodan oladigan iqtisodiy naf.

Savdodan kyeladigan yutuq mamlakatning о‘z tovarlari hisobiga ichki bozordagiga nisbatan chyetdan xorijiy tovarlarga kо‘proq ega bо‘lishi natijasida vujudga kyeladi. Savdodan kyeladigan yutuqqa ikki taraflama qarash mumkin: myehnat xarajatlarini tyejash va ictye’molning kо‘payishi.

I mamlakat bir birlik ish vaqtida 1/A₁ ta 1-tovarni va 1/A₂ ta 2-tovarni ishlab chiqara oladi, 1-tovarning 2-tovar narxi orqali ifodalangan nisbiy narxi avvalgidyek, R₁/R₂ ga tyeng. Binobarin, mamlakat vaqt birligida (1/A₁)x(R₁/R₂) ta 2-tovarni import qila oladi. Toki 1-tovarni xorijga sotish orqali II mamlakatdan 2-tovarni о‘z ichki bozoriga nisbatan kо‘proq sotib olish imkoni bor ekan, chyetdan tovar sotib olish I mamlakat uchun foydali bо‘ladi, ya’ni:

(1/A₁)x(R₁/R₂) >(1/A₂) (1)

YOki tyengsizlikni har ikki tomonini (1/A₁) ga bо‘lsak:

(R₁/R₂) >( A₁/A₂) (2)

2 tyengsizlik nisbiy ustunlik nazariyasining mamlakatlar о‘zlari nisbiy ustunlikka ega bо‘lgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashuvini ifoda etuvchi asosiy tyenglamasiga ekvivalyent. SHuning uchun I mamlakat uchun 2-tovarga ega bо‘lishning eng samarali usuli 1-tovarni kо‘proq ishlab chiqarib uni 2-tovarga ayirboshlashdan iborat. II mamlakat uchun esa aksincha, 1-tovarga ega bо‘lishning eng samarali usuli 2-tovarni kо‘proq ishlab chiqarib uni 1-tovarga ayirboshlashdan iborat.

Savdodan kyeladigan yutuqni har ikki mamlakatda birinchi va ikkinchi tovarlar istye’moli miqdorining qanchaga kо‘payishi ham byelgilaydi. (2.2.2.-rasm).