O’zbtkiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

To‘pni o‘yinga kiritish taktikasi 
To‘pni  o‘yinga  kirituvchi  o‘yinching  individual  taktikasi. 
“Musobaqa qoidalari” nizomiga muvofiq to‘pni o‘yinga kiritishni bajarishda 
o‘yinchilarning  guruhli  va  jamoaviy  o‘zaro  harakatlari  taqiqlangan.  Faqat 
murabbiy,  ba’zida,  to‘pni  o‘yinga  kirituvchi  o‘yinchini  zahiraga  olishga, 
cheklangan  miqdordagina  almashtirish  huquqiga  ega.
 
Shu  sababli,  to‘pni 
o‘yinga  kiritishning  butun  taktikasi,  o‘z  mohiyatiga  ko‘ra,  ayrim 
o‘yinchining individual harakatlaridan iborat bo‘lib  qoladi.  O‘yinda  to‘pni 
o‘yinga  kiritish  sharoitlari  –  agar  ko‘pchilik  o‘yin  vaziyatlaridagi  turli 
psixologik  zo‘riqishlar  hisobga  olinmasa, nisbatan bir  xildir, biroq, bunday 
standart  sharoitlarda  ham  to‘pni  o‘yinga  kirituvchi  o‘yinchining  taktik 
imkoniyatlari  juda  katta  bo‘ladi.  To‘pni  o‘yinga  kiritishni  bajarishda 

---

308 
kirituvchining nazariy  bilimlari  va ulardan  foydalanishdagi amaliy  tajribasi 
katta ahamiyatga ega. Yosh o‘yinchilar turli tematik bo‘limlardagi quyidagi 
vaziyatlarni yoddan bilsalar, albatta, yaxshi bo‘lardi: 
-qachon, qanday, kimga va qayerga oshirish; 
-qachon tavakkal qilish mumkin emas; 
-qachon oshirishdagi tavakkalchilik o‘zini oqlashi. 
Bular  o‘yinchiga  har  bir  to‘pni  o‘yinga  kiritishni  bajarishda  uchta 
vazifani ketma-ketlikda mustaqil hal etishga yordam beradi.  
Vazifa  –  to‘pni  o‘yinga  kiritish  turini  tanlash  (qayerga  yoki  kimga 
oshirish). Bunda kirituvchi o‘zining shaxsiy imkoniyatlarini, qabul qilishda 
raqib  jamoasi  o‘yinchining  shaxsiy  imkoniyatlarini,  qabul  qilishda  raqib 
jamoasi  o‘yinining  kuchli  va  zaif  tomonlarini  (oshirishni  yutib  olishda 
foydalanuvchi  hujum  taktikasini,  qabul  qilishda  joylashuv  usulini)  qabul 
qiluvchi o‘yinchilarning zaif tomonlarini va maydonchadagi joriy vaqtlarni 
hisobga olishi lozim. 
Vazifa  –  to‘pni  o‘yinga  kiritish  turini  tanlash:  aniqlikda  (taktikaviy), 
kuchli  yoki  rivojlantiruvchi,  raqibga  to‘pni  qabul  qilishni  qiyinlashtiruvchi 
usullar. To‘pni o‘yinga kirituvchi o‘yinchi oshirishni murakkablashtirishdagi 
tavakkalchilik  darajasi  ehtimolini  ham  aniqlashi  zarur.  Buning  uchun,  u 
o‘yinning  ushbu  bo‘limidagi  joriy  hisobni,  vujudga  kelgan  psixologik  va 
o‘yin  vaziyatini,  oldinga  oshirishlarni qabul qilishda  o‘yinchilar  xatolarini, 
jamoa  taktikasi  xususiyatlarini  va  boshqalarni  hisobga  olishi  kerak.  Misol 
uchun,  agar  oshiruvchi  o‘yinchining jamoasi to‘siqni  yaxshi  qo‘yishga  ega 
bo‘lsa,  oshirishning  ishonchliligini  kuchaytirish  lozim  bo‘ladi.  Raqib 
o‘yinchilari  oldingi  2-3  ta  oshirishni  qabul  qila  olmagan  xatolarda,  yoki 
umuman,  butun  o‘yin  davomida  ishonchsiz  qabul  qilishni  ko‘rsatayotgan 
bo‘lsalar, oshirish tavakkalini pasaytirish maqsadga muvofiqdir. Agar raqib 
birinchi  tempda  samarali  hujum  qilsa  yoki  katta  farq  bilan  oldinda  bo‘lsa, 
unda oshirish tavakkalini ko‘tarish va yanada murakkabroq oshirish kerak. 
Vazifa – qabul qilingan qarorni amalga oshirish.