O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Adabiyot asosan diniy madhiyalar (rigveda va
boshqa vedalar) ritual sharxlar, nasihatlar to’plamidan iborat.
Ijtimoiy munosabatlarni o`rganish uchun asosiy manba bo’lib, diniy-ahloqiy majburiyat-
draxmalar («Manu qonunlari») siyosat san'ati to’grisidagi (Artxashastra), muhabbat to’g`risidagi
(Kamasutra) maxsus traktatlardan foydalaniladi. Bu manbalarda fikrlar sxolastik, an'anaviy ruhda
bayon qilingan, shu bilan birga bu asarlar qachon va qayerda tuzilganligini aniqlash mumkin emas.
Tarixiy voqealar adabiyotda kam tilga olinadi. U ko’p hollarda yarim afsonaviy kissalarda aks
etadi. Yilnomalar eramizning I asrlarida Seylondagi budda monastirlarida tuzilgan va boshqa
asosan budda ta'limotiga oid siyosiy-xo’jalik hujjatlari bo’lgan. Davlat va xususiy arxivlar yetib
kelmagan. Hujjatlar palma daraxti barglari, po`stloq yoki mato parchasi kabi murt asosda yozilgani
uchun saqlanmagan.
Bizgacha faqat eramizdan avvalgi III-II ming yilliklarga oid o’qish qiyin bo’lgan Hind
sivilizatsiyasiga oid muhrlardagi qisqa yozuvlar va Ashoki davri (er. avv. III asr) yozuvlarigina
yetib klgan.
Qadimgi Hindistonda qurilish materiali sifatida asosan yog`och ishlatilgan. Tosh va bronza
haykaltaroshligi keyingi asrlardagina paydo bo’lgan. Yana shuningdek, Hind qadimiy obidalarini
o`rganish asoan XX asrda boshlandi. Faqat ozgina shaharlar, Moxenjo-Daro, Xarappa katta
maydonlarda qazib ochilgan.
Janubiy Osiyo tarixini o`rganish XVII oxiridan aniqrog`i, 1784 yil Kalkuttada
sharqshunoslarning birlashmasi Osiyo jamiyatiga asos solinishidan boshlandi. XVIII asr oxirida
sanskrit adabiyotining yodgorliklari: «Manu qonunlari», Kalidasining «Shakuntali» dramasi,
falsafiy poema «Bxagavagita» tarjima qilindi.
Nemis tadqiqotchilari Hindistonda jahon madaniyatining ildizini qidirdilar. XIX asrning
birinchi yarmida sanskrit tilining qadimgi fors, lotin va yunon tillari bilan qarindoshligi nazariyasi
ilmiy asoslandi. XIX asrning o’rtalarida va ikkinchi yarmida hind adabiyotning yodgorliklari
asosan vedalarni tarjima qilish va chop qilish yuzasidan muhim ishlar qilindi. Jumladan,
Sharqning muqaddas kitoblari 50 tomli (Oksford universitetida Maks Myuller asos solgan)

---

69
seriya, ko’p tomli sanskrit lug`atlari paydo bo’ldi. XIX asrning oxirida T.Ris, Devids pali
tilidagi matnlarini o’rganish va chop etish jamiyatini tashkil etdilar.
XIX asrning 70-yillari XX asrning boshlarida Hindistonda arxeologik qazishlar boshlandi.
Asrimizning 20-30 yillarida janubiy Osiyoning eng qadimgi hind sivilizasiyasi ochildi. XX asr
boshlarida hindshunoslikning umumiy konsepsiyasida yevrosentrizm an'anasi kuchli edi. Qadimgi
hind jamiyati turg`un, mustaqil taraqqiyotga qobiliyatsiz, hind davlati teokratik va despotik,
tafakkur chalg`itilgan va faqat diniy deb talqin qilindi. Hindistonga makedoniyalik Iskandarning
yurishini siyosiy ahamiyati burttirib ko’rsatildi. Xind madaniyatining muxim yutuqlari (epik asarlar,
poeziya, teatr) yunonlardan o’zlashtirilgan deb ko’rsatildi.
Faqat XX asrning birinchi yarmida hind milliy tarixnavisligining juda katta tadqiqotlari
bunday qarashlarning asossizligini ko’rsatdi. Hind milliy tarixnavisligi manbalarda ko’p xollarda
yetarlicha tanqidiy taxlil etilmaydi. Qadimgi tarix ma'lum darajada modernizasiya qilindi.