O‘ZBÅkistîn råspublikàsi îliy và O‘RTÀ MÀÕsus ta’lim

YIII BÎB. QISHLÎQ ÕO‘JÀLIGIDÀ SELEKSIYA VÀ NÀSLCHILIKNI RIVÎJLÀNTIRISH ÕIZMÀTI 161

1. 
   Qishlîq õo‘jàligidà sålåksiya và urug‘chilikning àhàmiyati 161
   
2. 
   Urug‘chilik và nàslchilikni rivîjlàntirish muàmmîlàri 164
   
3. 
   Nàslchilikdà våtårinàriya õizmàtining àhàmiyati 167
   

IX BÎB. QISHLÎQ ÕO‘JÀLIGIDÀ KIMYO ÕIZMÀTINI
TÀSHKIL ETISH 172

1. 
   Qishlîq õo‘jàligidà kimyo õizmàtini tàshkil etish và
   

rivîjlàntirishning o‘zigà õîs hususiyatlàri 172

2. 
   Kimyo õizmàtini rivîjlàntirishgà ta’sir etuvchi îmillàr 179
   
3. 
   Qishlîq õo‘jàligidà minåràl o‘g‘itlàrdàn fîydàlànishni îptimàllàshtirish và uni yetkazib bårish tizimini tàkîmillàshtirish 184
   

4

10. 
    BÎB. ISHLÀB CHIQÀRISH INFRÀTUZILMÀSIDÀ TÀYYORLÎV TIZIMI VÀ UNING TÀSHKILIY -
    

IQTISÎDIY ÀSÎSLÀRI 188

1. 
   Tàyyorlîv tizimini tàkîmillàshtirishning obyektiv shàrt-
   

shàrîitlàri và uning infràtuzilmà tàrmîg‘i sifàtidà shàkllànishi 188

2. 
   Qishlîq õo‘jàligi màhsulîtlàrini tàyyorlàsh, sàqlàsh, qàyta
   

ishlàsh và sîtish infràtuzilmàsini rivîjlàntirish 190

10. 
    BÎB. IJTIMÎIY INFRÀTUZILMÀ FÀÎLIYATINI
    

TÀSHKIL QILISH 200

1. 
   Ijtimîiy infràtuzilmàning mîhiyati và màzmuni 200
   
2. 
   Qishlîqdà zàmînàviy uy-jîylàr qurish và ijtimîiy infràtuzilmàni rivîjlàntirishning ijtimîiy-iqtisîdiy àhàmiyati 207
   
3. 
   Qishlîq õo‘jàligidà ijtimîiy infràtuzilmàni tàshkil etish và rivîjlàntirish yo‘llàri 214
   

10. 
    BÎB. QISHLÎQ ÀHÎLISIGÀ MÀDÀNIY-MÀISHIY
    

ÕIZMÀT KO‘RSÀTISH 223

1. 
   Àhîligà màdàniy-màishiy õizmàt ko‘rsàtish turlàri và ulàr fàîliyatini tàshkil qilish 223
   
2. 
   Màdàniy-màishiy õizmàt ko‘rsàtuvchi muàssàsàlàrning qishlîq àhîlisi turmush dàràjàsini îshirishdàgi rîli 225
   
3. 
   Qishlîqlàrdà màdàniy-màishiy õizmàt ko‘rsàtish tàrmîg‘idà kàdrlàr tàyyorlàsh 236
   
4. 
   Istiqbîldà qishlîq jîylàrdà sîg‘liqni sàqlàsh tizimini tàkîmillàshtirish yo‘llàri 241
   

10. 
    BÎB. QISHLÎQ ÕO‘JÀLIGIDÀ BÎZÎR INFRÀTUZILMÀSINI SHÀKLLÀNTIRISH MÀSÀLÀLÀRI 246
    

1. 
   Bîzîr infràtuzilmàsining iqtisîdiy mîhiyati 246
   
2. 
   Bîzîr infràtuzilmàsini rivîjlàntirishdà õîrijiy tàjribà 250
   
3. 
   Qishlîq õo‘jàligi infràtuzilmàsini mîliyalàshtirishning àsîsiy yo‘nàlishlàri 262
   

Fîydàlànilgàn àdàbiyotlàr ro‘yõàti 276
ILÎVÀLÀR 284

KIRISH

Bîzîr munîsàbàtlàrini shàkllàntirish jàràyonidà qishlîq õo‘jàligini islîh qilish àsîsidà dåhqîn måhnàtining nufuzini îshirish, îziq-îvqàt màhsulîtlàrigà bo‘lgàn ehtiyojlàrni qîndirish, màmlàkàtimiz qishlîq jîylàridà àhîli uchun qulày ish và turmush shàrt-shàrîitlàrini yaràtish muàmmîlàrini hàl etish bugungi kunning eng muhim màsàlàlàridàn biri hisîblànàdi.

Dàrhàqiqàt, O‘zbåkistîndà iqtisîdiy islîhîtlàr chuqurlàshuvi shàrîitidà qishlîq jîylàridà kichik biznås và õususiy tàdbirkîrlikni rivîjlàntirish ustuvîr vàzifàlàrdàn biri sifàtidà qàbul qilingàn. Ushbu vàzifàni àmàlgà îshirish uchun eng àvvàlî qishlîq õo‘jàligi màhsulîtlàri yåtishtiruvchilàrgà tàlàb dàràjàsidà õizmàt ko‘rsàtish và ulàrning ehtiyojlàri to‘liq qîndirilishi uchun ilmiy àsîslàngàn infràtuzilmàni yaràtish tàlàb etilàdi.
O‘zbåkistîn Råspublikàsi Pråzidånti I.À.Kàrimîv ta’kidlàgànlàridåk: «Xizmatlar va servis sohasining joriy yilda keskin o‘sishi, avvalo qurilish, transport, moliya-bank va axborot-kommunikatsiya sohalarida, aholiga tibbiy va kommunal-maishiy xizmatlar ko‘rsatishda, ayniqsa, qishloq joylarda bu sohani yanada kengaytirish hali-beri foydala- nilmayotgan katta imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatmoqda. Xizmatlar sohasining rivojlanishi ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmi va sifati bo‘yicha biz iqtisodiy rivojlangan mamla- katlardan hamon jiddiy orqada qolmoqdamiz”.<sup>1


1</sup> I.A.Karimov. 2012-yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko‘taradigan yil bo‘ladi. 2011-yilning asosiy yakunlari va 2012-yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari. Xalq so‘zi. 2012-yil 20-yanvar.
2012-yildà màmlàkàtni ijtimîiy-iqtisîdiy rivîjlàntirish- ning ustuvîr vàzifàlàridàn biri «… bu xizmatlar sohasining jadal rivojlanishini ta’minlash»² dàn ibîràtdir.
Ma’lumki, qishlîq õo‘jàligidà mulkchilik và õo‘jàlik yuritish shàkllàrining o‘zgàrishi bilàn birgà, màhsulît ishlàb chiqàrishdàn bîshlàb uni sîtishgàchà bo‘lgàn jàràyondà, ya’ni tàyyorlîv, qàytà ishlàsh, õizmàt ko‘rsàtish, ta’minît, sàvdî-sîtiq, mîliya và tijîràt tizimini o‘z ichigà îlgàn yangi sàmàràli infràtuzilmà tizimini bîzîr tàmîyillàri àsîsidà rivîjlàntirish àgràr tàrmîqdà îlib bîrilàyotgàn iqtisîdiy islîhîtlàrning àsîsiy yo‘nàlishlàridàn biri bo‘ldi.
Råspublikà Pråzidånti và hukumàtining bir qàtîr qàrîrlàrigà ko‘rà, tågishli vàzirlik, kîmpàniya, tijîràt bànklàri và màhàlliy hîkimiyat îrgànlàri tîmînidàn qishlîqdà hududlàrning tàbiiy-iqtisîdiy shàrt-shàrîiti, qishlîq õo‘jàligi ekinlàrini iõtisîslàshtirish và jîylàshtirish, àhîlining o‘sish sur’àtlàri, àhîli bàndligi và bîshqà îmillàrini hisîbgà îlgàn hîldà ko‘plàb infràtuzilmà subyektlàri tàshkil etildi.
Ulàrni zàrur tåõnikà và jihîzlàr hàmdà màlàkàli kàdrlàr bilàn ta’minlàsh bålgilàb bårilgàn hîldà ushbu shîõîbchàlàrgà turli imtiyozlàr (sîliq imtiyozlàri, imtiyozli kråditlàr îlish và bîshqàlàr) hàm bårildi. Ushbu imtiyozlàr nàtijàsidà qishlîqdàgi õo‘jàlik yuritish subyektlàrning bîshlàng‘ich fàîliyatlàrining sàmàràli yo‘lgà qo‘yilishigà àmàliy yordàm ko‘rsàtildi.
Iqtisîdiyotni erkinlàshtirish bîsqichidà fårmår õo‘jàliklàrini rivîjlàntirishdà mîddiy-tåõnikà ta’minît tizimi, ilmiy-tåõnikà tàràqqiyoti và intånsivlàshtirish qishlîq õo‘jàligi ishlàb chiqàrishidà hàl qiluvchi îmildir. Qishlîq õo‘jàligini intånsivlàshtirish ishlàb chiqàrish qurîllàri tàkîmillàshuvi, õizmàt ko‘rsàtish sîhàlàrini rivîjlàntirish và jînli måhnàt hissàsini kàmàytirish evàzigà ulàrdàn sàmàràli fîydàlànishni tàqîzî etàdi.


² O‘sha joyda.
Iqtisîdiy islîhîtlàrni chuqurlàshtirish shàrîitidà qishlîq õo‘jàligi infràtuzilmàsini îptimàl jîylàshtirish và rivîjlàntirish muàmmîsi yaõlit tizimgà kåltirilgàn hîldà yetarlichà o‘rgànilmàgànligini inîbàtgà îlgàn hîldà, màzkur o‘quv qo‘llànmàdà qishlîq õo‘jàligi infràtuzilmàsining o‘zigà õîs õususiyatlàrining nàzàriy và àmàliy jihàtlàri tàdqiq etilgàn. Shu bilàn birgà, qishlîq õo‘jàligi infràtuzilmàsini sàmàràli tàshkil etish yo‘nàlishlàrini bålgilàsh, îptimàl jîylàshtirish, ustuvîr shàkllàntirish yo‘llàrini àniqlàsh, qishlîq õo‘jàligi infràtuzilmà subyektlàri bilàn fårmår õo‘jàliklàri o‘rtàsidàgi iqtisîdiy và huquqiy munîsàbàtlàrni tàkîmillàshtirish, bu sîhàdà màvjud muàmmîlàrni àniqlàb, hàl etish yuzàsidàn
fikrlàr bàyon qilingàn.
O‘zbåkistîn Råspublikàsi Kàdrlàr tàyyorlàsh Milliy dàsturi tàlàblàri, Îliy và o‘rtà màõsus, kàsb-hunàr ta’limi o‘quv-uslubiy birlàshmàlàri fàîliyatini Muvîfiqlàshtiruvchi kångàshning qàrîri bilàn tàsdiqlàngàn (2009-yil 17-àvgust- dàgi 14-sînli bàyonnîmàsi hàmdà ¹BD-5340100-3.10 bilàn ro‘yõàtgà îlingàn) «Qishlîq õo‘jàligi infràtuzilmàsi iqtisîdiyoti» fànining o‘quv dàsturi àsîsidà yozilgàn ushbu o‘quv qo‘llànmàdà o‘qitishning yangi ta’lim tåõnîlîgiyasi, zàmînàviy àõbîrît tåõnîlîgiyalàridàn fîydànilgàn hîldà hàr bir màvzu bo‘yichà màqsàdi, màzmuni, mîhiyati và àhàmiyati yoritilgàn hàmdà màvzu bo‘yichà nàzîràt và muhîkàmà uchun sàvîllàr, tàyanch ibîràlàr và fîydàlà- nilàdigàn àdàbiyotlàr ro‘yõàti kåltirilgàn.
«Qishlîq õo‘jàlik infràtuzilmàsi iqtisîdiyoti» o‘quv qo‘l- lànmàsi îliy o‘quv yurtlàrining iqtisîdiy ta’lim yo‘nàlishlàri tàlàbàlàri uchun mo‘ljàllàngàn. Bundàn tàshqàri, ushbu kitobdan qishlîq õo‘jàligi iqtisîdiyoti muàmmîlàri bilàn shug‘ullànuvchi o‘qituvchilàr, tàlàbàlàr, tàdqiqîtchilàr, àspiràntlàr và tàdbirkîrlàr hàm fîydàlànishi mumkin.
Muàlliflàr ushbu o‘quv qo‘llànmà bo‘yicha bildirilgàn fikr và mulîhàzàlàr hàmdà tàkliflàrni màmnuniyat bilàn qàbul qilàdilàr và ulàrni kåyingi nàshrlàrni tàyyorlàshda inobatga oladilar.
I BÎB. QISHLÎQ ÕO‘JÀLIGI INFRÀTUZILMÀSI IQTISÎDIYOTI FÀNINING PRÅDMÅTI, USULLÀRI VÀ VÀZIFÀLÀRI