O’zbetinshe jumis тema: Bala rawajlanıwında social faktorlar

Rawajlanıwdıń jas hám ayriqsha qásiyetleri. Málim bir jas dáwirine tán bolǵan anatomik, fiziologikalıq (fizikalıq ) hám psixologiyalıq qásiyetleri jas qásiyetleri dep ataladı. Áne sol jas ayrıqshalıqlardı esapqa alǵan halda tálim hám tárbiya jumısı shólkemlestiriledi. SHunda bala rawajlanıwına tárbiya tásiri kúshli boladı.
Balalardıń tárbiyasına tuwrı jantasıw, onı tabıslı oqıtıw ushın bala rawajlanıwındaǵı túrli jas daǵı dáwirlerine tán ayrıqshalıqlardı biliw jáne onı esapqa alıw zárúrli bolıp tabıladı. CHunki bala orginizmining ósiwi de, rawajlanıwı da, psixik taraqqiy etiwi de túrli jas dáwirlerinde túrlishe boladı. Abu Ali Ibn Sino, YAn Amos Komenskiy, K. D. Ushinskiy, Abdulla Avloniylar da balanı tárbiyalaw zárúr ekenligin uqtirib ótkenler.

Balanıń ayriqsha ózgeshelikin esapqa alıw júdá quramalı. CHunki birdey jas daǵı balalar da psixik tárepten túrlishe bolıwı múmkin.

Mısalı, kóriw hám esitiw qábileti, aktivligi, tez ańǵarıw, tómen oylawı, albıraǵan yamasa saldamlılıǵı, sóylemshek yamasa kamgapligi, serg'ayrat yamasa ǵayratsızligi, jalqaw yamasa ıqlaslılıǵı, pala-partish hám shala isleytuǵın, jıyınchoqligi yamasa jumısqa tez aralasıp ketiwi, qábileti sıyaqlılar nerv iskerligi sistemasınıń tásiri bolıp, oqıtıwshı yamasa tárbiyashi olardı biliwi zárúr.

Balanıń individual - ayriqsha ózgeshelikin biliw ushın temperamentning ulıwma tipleri hám balanıń ayriqsha ózgeshelikin úyreniw metodikasın biliw zárúrli.

SHuningdek, túrli jas dáwirleriniń ayriqsha rawajlanıw nizamlıqları da bar. Mısalı, 5-klass oqıwshıları menen 10 -klass oqıwshısın teńlestirip bolmaydı. SHuning ushın balanıń fizikalıq hám psixik kámalı tómendegi dáwirlerge bólinedi:

Gódeklik dáwiri - bópelik (1 ay) dáwiri tawsılǵannan tap bir jasqa deyingi dáwir.

Bog'chagacha bolǵan jas dáwiri - 1 jastan 3 jasqa shekem.
Mektepge shekem tálim jası - 3 jastan 7 jasqa shekem.
Kishi mektep jasındaǵı oqıwshılar -7-11-12 jasqa shekem.
Orta mektep jasındaǵı oqıwshılar (óspirimler) 14-15 jas.
Úlken jas daǵı mektep oqıwshıları (óspirimler) - 16 -18 jas.

Zero, Ózbekstan Respublikasınıń «Kadrlar tayarlaw Milliy programması»de da aytıp ótilgeni sıyaqlı, úzliksiz tálimdi shólkemlestiriw hám rawajlandırıw principlerı tálimdiń sociallashuviga erisiw aktual másele bolıp tabıladı. Tálim alıwshılarda estetik bay dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw, olarda joqarı ruwxıylıq, mádeniyat hám dóretiwshilik pikirlew qábiletin rawajlandırıw sıyaqlılar zárúrli social talaplar esaplanadı.

Kishi mektep jasında oyın iskerliginiń ornın endi oqıw iskerligi iyeleydi. Bul júdá qıyın ótiw dáwiri bolıp, balanıń boyı, salmaǵı tárepten onıń sırtqı kórinisi kem parıq etedi. Suyekleri qotmagani sebepli tez ziyanlanadı. Muskulları tez ósiwi sebepli serharakat boladı. Bas mıyı tez rawajlanadı.

Fizikalıq ósiwine tán bul ayrıqshalıqlar tárbiyashinen ıqtıyatlılıqtı talap etedi. Bul jasda bala bilim alıw hám úyreniwge qızıǵıwshı boladı.

Balalar qızıǵıwshılıǵın qánaatlantıratuǵın qızıqlı ushırasıw, aylanıw hám tamasha hám ekskursiyalarni shólkemlestiriw zárúr. Usı jas dáwiri oqıwshılarına emotsionallik tán, olardıń pikirlewi obrazlı boladı, sezim-sezimleri mazmunı ózgeredi. Olar adamlar menen baylanıs etiwge qızıǵadılar.