O’zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw wa’zirligi

BEKKEMLEU UShIN SORAWLAR:
1. Sabaqtagi mugallimnin’ sheberligi qanday boliwi kerek?
2. Mugallim qalayinsha oqiwshilardin’ biliw iskerligine basshiliq etedi?
3. Mugallimnin’ pedagogikaliq xizmet ma’deniyati qanday?

Usinilgan a’debiyatlar.

1. Azarov Yu.P. -Balalardi su’yiw sanaati. T-1992 j.
2. Zyazyun I.A. -Osnovi pedagogicheskogo masterstva. M-1989 g.
3. Radjapov S. -Mutaxassilikka kirish. T-1991 y.
4. L`vova Yu.L.-Mugallimnin’ do’retiwshilik laboratoriyasi. Jumis ta’jiriybelerinen- M-1985 j.
5. Muslimov N.A. Bwlajak kasb ta`limi wqituvchilarini shakllantirish T-2004
6. B.Juraeva. Problemi formirovaniya pedagogicheskoy kul`turi uchitelya v svete natsional`noy programmi podgotovki kadrov. T-2003 y
7 .WWW. ziyonet.uz/pedagogik mahorat. Zip
8.WWW. ziyonet.ru/pedagogika. Zip
Lektsiya №11
IV-bo’lim. Oqitiwshi sheberligin sho’lkemlestiriw jollari ha’m shart-shariyatlari
O’zin-o’zi ta’rbiyalaw ha’m o’z u’stinde islew

J o b a:
1. Ozin-ozi tarbiyalau xam oz bilimin jetilistiriudin pedagog ushin axmiyeti.

2. Ozin-ozi tarbiyalau xam biliudin ilimiy tiykarlari.
3. Ozinshe bilim aliu, ozin-ozi tarbiyalaudin ahmiyetli bolegi.

Tayanish tu’sinikler:

Ozin-ozi tarbiyalau, oz ustinde isleu, ozin-ozi tarbiyalaudin ilimiy tiykarlari, oz bilimin jetilistiriude ozin-ozi tarbiyalaw.

Xazirgi kunde uliuma bilim beriu mekteplerinde ogada kuramali protsess bolgan talim-tarbiya jumislarin jetilistiriude mugallim negizgi oraylik kush bolip tabiladi. Tarbiya jumislarinin natiyjeligi okitiushinin oz ustinde kop isleuine, iklasina, madeniyatliligina, ozinin pedagogikalik bilimin mudami bayitip bariuina baylanisli boladi. Okitiushi tek otmishtin xam biz jasap turgan dauirdin jemisi emes, al keleshektin negizin doretiushi, keleshekti kuriushi adam bolip tabiladi. Keleshekti kuriushi adam adamlarga uyretiushi, jol korsetiushi, bilim iyesi bolmagi lazim. Bunday adam boliu ansat is emes. Adamnin ozinin jeke miyneti gana oni alga ilgeriletedi, abiray, atak iyesi etedi.

Miynetin ishindegi akil miyneti en auir, kuramali miynet turi bolip tabiladi. Eger adam ogan ozin tayarlasa, ozinshe bilim aliuga xam akil miynetin isleu adetin iyelese onin uliuma ozin seziniu jagdayi jaksilanadi.
Adam ozin-ozi biliui, baskariui ushin ozin-ozi tarbiyalau printsipleri xam metodlarin biliu jetkiliksiz. Ozin-ozi tarbiyalau ushin adam en aueli ozin biliui kerek. Jokari nerv xizmeti, biliu protsessi, erk kushi, talantlari xam sezimleri, psixikalik duzilisi xam xalatlari xakkinda en keminde uliuma tusiniklerge iye bolmasa adamnin ozin biliui xakkinda gap boliui mumkin emes. Sonin ushin xar bir mugallim ozin-ozi tarbiyalau maselesinde psixologiya panine tiyisli adebiyatlardi okip, zarurli materiallardi oz dapterine jazip algani makul.Ozin-ozi biliu xam baskariu kuramali is. Oni keuildegidey iske asiriu ushin pedagogika xam psixologiya, anatomiya xam fiziologiyanin uliuma maselelerin jaksi uyrenip shigiu zarur.
Ozin-ozi baskariu karama-karsi,ozin-ozi jubatiu yamasa ziyat uriniu /zorigiuga/ ol yaki bul narseni biliuge uyretiu mumkin emes degen kiyallarga alip keliui zarur.
Ozin-ozi tarbiyalau ogada kuramali protsess. Ol arnauli shinigiular jardeminde sistemali turde adamgershilikti, miynetkeshlikti, gozzalikti seziu, fizikalik jaktan jetilisiudi oz ishine aladi. Ozin-ozi tarbiyalau eki: ken xam tar bagdarlarda alip bariladi. Ozin-ozi tarbiyalau ken maniste adamnin ozin xar tarepleme jetilisken insan etip jetilistiriuge bagdarlangan sanali xam jobalastirilgan xizmeti. Bul bagdarda ozin-ozi tarbiyalau adamnin okiuda, miynette, jamiyetlik iskerlikte xam bos uakitlari ozinin kanday ekenin biliui xam kemshiliklerin saplastiriuga bagdarlanadi. Ozin-ozi tarbiyalaudin ekinshi bagdari jamiyetshilikke orin-laui kerek. Minez-kulik madeniyati jagdaylari xam normalarin iyeleude, anik bagdarlama boyinsha shinigiular jardeminde iske asiriudi nazerde tutadi. Ozin-ozi tarbiyalaudin bul turi de ogada axmiyetli.
Xar bir pedagog ozin-ozi tarbiyalau jolinda koplegen kiyinshiliklarga ushiraydi. Ol ushin aueli ozindi, keyin baskalardi biliuin, turakli xaraket, alga makset ushin talpiniui zarur.
Jas mugallimnin yamasa praktikant studenttin mugallim “portretin” biliui onin madeniyatinin jokarilauina jakinnan jardem beredi. Ozindi tekserip korin: a’.Ozinizde auditoriyanin psixologiyalik tayarligin tuuri tusiniuge xam baxalauga uyreniudin zarurligin sezesiz be? g. Soileushinin juzindegi, dauisindagi, is-xareketindegi, kulkisindegi, koz karasindagi azgana ozgeristen ne aytajak ekenin anlay alasizba? q. Balalar menen soyleskende, auditoriya menen til tabisarda kalayinsha soylesiudi bilmey kiynalanasizba? n’. Daslepki tasirlerden klass penen aldingi karim-katnas kartinasin boljay alasizba?.
Mugallimnin ozin estetikalik-emotsionallik jaktan baskara aliui sabak protsessindegi ozgerislerge zeiimlilik, tapkirlik penen itibar berip, sabakti klasstin kizigiushiligina, keuil koshinakarap uyimlastira aliuina baylanisli boladi.
Mugallim okiushilarina mudami isshen tasir jasay aliu kabiletine iye boliui kerek. Sonday ustaz gana okiushilardi ozine eliktirip, olardin minez-kulkinin is-xareketinin bagdarin aniklay aladi. Egerde mugallim oz-ara katnasta belgili bir maksetke bagdarlangan ozinin aldina tasir korsetiu uaziypasin koymasa, pedagogikalik ameliyatta kobirek ushirasatugin ayirim kemshilikler payda boladi. Olar tomendegilerden ibarat:
-Balalardin oz-ara karim-katnasin katnasiushi ekenligin onin bugingi jagdayin bilmeu.
-Mugallimnin jumis basitiliginan kop narsege ulgermeui, asigisligi.
-Klasstin yamasa balalanin psixologiyalik jagdayin ozinshe naduris uyreniune baylanisli olardi kate tusiniu. Mugallimnin “ozin uslap biliu” kabileti de boliui kerek. Adamnin bul kasiyetin emotsianal`lik turaklilik deuge boladi. Usigan baylanisli jas mugallimler xar sapari sabakka kirerde ozine tomendegi soraulardi berip korse makul boladi? Sabakta ozindi barxa jay paraxat, sabirli tuta alasanba? Keuil kuyin balalar menen katnasta keuilli me, koterinki me? Jumis barisinda adettegidey jiynakli xam dikkatlisan ba? Pedagogikalik is-xarekettin xar kanday jagdayinda ozinnin tasirleniuindi baskara alasan ba?
Balalarga, kasipleslerine barkulla dikkatli xam xak keuillisen be?
Kanday da bir pedagogikalik jagdayda ozindi jaksi uslay alganina ekileniuge tuwri keldime?
Ozinnin kutilgin keletugin jaman adetlerin bar ma?
Mugallimnin sheberligi kanshama artkan sayin onin tasir jasau mumkinshiligi keneyip, okiushilardin ishki dun`yasin tusine aliui artadi. Unamsiz kemshiliklerden kutiliu ushin xar bir pedagog turakli turde ozin-ozi tarbiyalap, oz ustinde mudami islep bariui kerek. Ozin-ozi tarbiyalap ozinin anik logikalik duzilisine iye.
Ozin-ozi tarbiyau maksetleri. Olar jamietlik maksetler tarepinen baskarilip bir kiyli siyasiy ideyalik, adep-ikramlik, kasip miynet, estetikalik x.t.b. bagdarlarga iye.
Mazmuni xam uaziypalari. Ozin-ozi tarbiyalaudin maksette erisiui jolindagi minez-kulik, is-xareketlerin oz ishine kamtiydi. Bular kobinese jeke adamnin psixologiyalik kasiyetlerine, onin intelektualik, emotsio-nal`lik xam ameliy salalarina baylanisli boladi. Ozine-ozi tasir jasau usillarinin kop turliligi bir neshe metodlar sistemasin payda etedi.
Ozin-ozi biliu xam baxalau. Adamnin bagdarlaniushililigi, onin unam-li kasiyetleri menen kemshilikleri, kabiletleri menen temperametri ozin-ozi biliu ob`ekti bolip esaplanadi. K.K. Stanislavskiy «Uzliksiz, eriksiz ozin-ozi baklauda adamnin uyrengen urdislerin gana jolga saliui mumkin, al urdis adetler kop jillar dauaminda turakli turde bir neshe juzlegen, minlagan marte kaytalangan kiliklar arkali payda boladi»-dep jazgan edi. Bolajak mugallimge usinday shinigiular juda kerekli. Ozimshilikke berilip, adam oz mumkinshiliklerin jokari baxalap jiberiu jagdaylarida ushirap turadi. Bunday jagdayda pedagog ozin-ozi isendiriu metodin kollanip, ozin “tekseriudi” taminleui kerek. Ozin-ozi tekseriu ushin okitiushi tomendegi formulani paydalangani maksetke muapik boladi?
Men tinishpan, sabir takatli xam arkayinman. Menin keuil xoshim jaksi. Usi sabakka jaksi tayarlanaman.Sabaktin xar bir baskishin tayarlay-man. Magan sabak otiu jenil. Klasstin keuil-keipin sezemen, oni baklayman. Sabakta barlik okiushilardi korip turaman. Men talapshanman. Balalardin kiliklarin dikkat penen baklayman. Mektepte isleuge tayarman. Ozin-ozin biliudin jardemi menen adam kush jigerin, ozin jetilistiriuge tolik sarp-langanda gana alga koyilgan maksetlerin iske asira aladi. Sabakta otiletugin temanin mazmunim bayanlamay turip keuil xoshinizdi baskalarga otkere aliu, okiushilardi ozinizge tartiu menen shugillanin.
Sizin sirtki korinisiniz, minez-kulkiniz, aytkan sozleriniz bari okiushilardi emotsional`lik jaktan ozine tarta aliui kerek. Klasska kirip salemlesip, okiushilarga karap, sabak-tin temasina baylanisiz bir narseni aytin. Bunin menen siz bugingi keuil keypinizdi kanday ekenin olardin tusiniuine erisesiz. Minez-kulkinizdin logikalik xam emotsional`lik tolikligin, sabaktin korkemlik xam pedagogi-kalik mazmunina juuap beriuin izlen. Ozinizdi barxa baklap barin. Pedagogtin ozinin kemshiliklerin xam jetiskenliklerin biliui, olardi jeniuge bolgan talaptin payda boliui ushin jetkiliksiz ekeni jaksi belgili. Usinday talaptin payda boliui ushin ozin belgili maksetke bagdarlau, erkin rauajlangan, ozine sin koz benen karau usagan sipat belgileri ogada kerek. Pedagog ozin-ozin tarbiyalau ushin en aueli ozin katal xam edil baxalaui kerek. Albette, xar bir mugallim oz mumkinshiliklerin esapka alip, aldina makset, uaziypalar koyiui ushin jetkilikli darejede oylaui, akilga muuapik duris pikirge iye boliui kerek.
Unamli xam paydali minez-kulik, is-xareketlerdi adetke aylandiriu arkali mugallim barxa ozinin minez-kulkin jetkilistire aladi. Adam oz omirine, minez-kulkina singen unamli kasiyetlerdi bekkemleu xam is-xareket-lerine olardin tez-tezden sauleniuinin ulken axmiyetke iye. Adetke aylan-diriuga uyreniu, minez-kuliktagi azgantayda bolsa payda bolgan unamli ozge-rislerdi alga koygan maksetke erisiu ushin izbe-iz paydalaniudan. Ozinde kandayda bir minez kulikti kaliplestiriuge erisiu yamasa erispeu mugallimnin mudami oz ustinde jigerli isleuine baylanisli boladi. Okitiushinin ozin-ozi tarbiyalauga tayarlik baskishlari:
-Uyreniletugin tayarlik baskishi (maksetti tusindiriu, axmiyetin baxalau, oni orinlau tartibin biliu)
-Emotsional`lik tayarlik (tabiska eriuge erisiu, iseniu, janaliu, oz isine jeke jokari juuapkershilikti biliu)
-Tiykargi tayarlik (tapsirmani tabisli jokargi darejede sapali orinlauga tilek, kasipke bagdarlaniushiliktin rauajlaniuinin jokargi darejesi, oz sheberligin jetilistiriuge xareket)

• 
  erk tayarligi (kesent etetugin narselerden bezip, tinishsizlaniu,
  

isenimsizlik x.t.b alagadashilikka jol koymau, ozin uslap, bar kush-gayratin iske bagishlau) turlerin kamtiydi.
Jeke oz tajriybesinde doretiushiliktin kuuanish xam azabin basinan keshirgen, xarip- sharshamas izleniushi xam de bunday izleniudi okiushi-larina da sindire alatugin, ruuxiy dun`yasi bay sheber mugallim gana oqiwshilardin ruuxiy dun`yasin kaliplestire aladi.