О’zbеksitоn хаlqаrо islоm аkаdеmiyаsi Mumtоz shаrq filоlоgiyаsi fаkultеti

Tavofi olami dil qil jahonda har bashardin sen,
Agar bir dilni og‘ritsang, yuz ar Ka’ba buzulmasmu?!
Mashrab insonning dilini og’ritish yuzlab Ka’ba vayronaligi kabi og’ir gunoh bo’lishini uqtirmoqda. Biroq qachonki, o’sha vaqtdagi amir-amaldorlar faqat o’z nafsi, manfaati yo’lida har qanday razillikka borishga tayyor bo’lib, bir-birlari bilan g’ajishayotgan bir vaqtda nafaqat kishi ko’nglini og’ritmaslik, balki arzimagan sabab va bahonalar bilan odamlarni qiynash, o’ldirib yuborishga shay turganlarida shoirning bunday olijanob chaqiriqlari ularning quloqlariga kirarmidi? Buni shoirning o’zi ham biladi. Shu sababli u nafaqat insonni ulug’lash haqidagi g’azallari bilan, balki amaliy faoliyati bilan ham zolim amaldorlar, bid’atchi xo’ja, zohidlarga qarshi chiqadi. Uning nopok dillarni kuydirguvchi haq so’zidan va o’zidan nafaqat zohidlar, hatto riyokorlikda “Avesto”da tasvirlangan yovuz kuchlarning boshlig’i Ahraman kabi bo’lgan shayxulislom ham qo’rqadi, chunki uning bo’yniga chirmashgan yorining sochidek tumori (ishqi) bor :
Mani ko‘rsa qochadur shayxulislom Ahraman yanglig‘,
Nechun, bo‘ynumg‘a zulfi tori chirmashg‘an tumorim bor.
Keyingi baytida shoir xalqni qay darajada sevishini otashli bir tarzda ifoda qilmoqda:
Azaldin men dili g‘amgin xaloyiq xaylini sevdim,
Shahid qonini sipqorg‘on shahanshohlardin orim bor...
Mashrab dunyoda ikki toifa odamlar bilan chiqisha olmagan. Biri–xalqni ezish evaziga mol–dunyoga hirs qo’ygan amir amaldorlar ikkinchisi–dinni niqob qilib, boylik, mansab-martabaga intiluvchi diniy arboblar bo’lgan. Uning ko’pchilik she’rlarida shu ikki toifa odamlar doimo tanqid ostiga olingan.
Ayrim eshon, xo’jalar xalq ichida o’zlarini juda dono, bilimda yakdilman, deb lof urarlar, biroq bunday ustozlarning donolikda yaktoligi yolg’on. Ular xalqni chalg’itib, yo’ldan adashtirib, yuzlarini qora qilib bo’lishgan:
Lof urarlar orifi yakdilman deb xalq aro,