«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
 
18.3.1. Materiyani saqlanish qonuniga asoslangan tenglamani chiqarish 
 
Bu tenglamani chiqarish ma’lum bir bosimga keltirilgan qatlamdagi 
uglevodorodlarning dastlabki miqdori (hajm birligida) o’sha bosimga keltirilgan 
qatlamda qolgan va qazib olingan uglevodorodlar miqdorlari yig’indisiga (hajm 
birligida) tengligiga asoslanadi. 
Qatlamda qolgan neftning miqdorini hisoblash qiyinligi tufayli, yuqorida 
ko’rsatilgan uglevodorodlar balansini gazga tadbiq etish qulayroq, chunonchi: 
atmosfera bosimiga keltirilgan qatlamdagi dastlabki gaz hajmining miqdori o’sha 
bosimga keltirilgan qatlamda qolgan va qazib olingan gazlar hajmining miqdoriga 
teng. 
Agar qatlamda gaz bilan to’yingan neft bo’lsa u holda uyumni ishlatish 
boshlanishida unda gaz qalpog’i mavjud bo’ladi; uyumni ishlatish jarayonida chegara 
suvlarining siljishi kuzatiladi; gaz qalpog’idan gaz qazib olinmaydi. Masalan, bosim 
r
0 
dan r gacha pasayganda va Q
H
hajmdagi neft chiqarib olingandagi gaz balansini 
ko’rib chiqamiz: 
1. yer yuzasiga chiqarib olingan, standart sharoitlarda uyumni ishlatish 
boshlanganda o’lchangan qatlamdagi dastlabki gaz miqdori (hajm birliklarida) 
quyidagicha aniqlanadi: 
a) gaz qalpog’i chegaralaridagi erkin gaz miqdori (XV.25)

(

Q
0
b
0
)/V
0
tenglamasiga muvofiq; 
b) neftda erigan gaz miqdori, 

Q
0
r
0 
. 
Shunday qilib, standart sharoitlarda uyumni ishlatish boshlanganda o’lchangan 
qatlamdagi gazning dastlabki miqdori (

Q
0
b
0
)/V
0
+Q
0
r
0
ga teng. 

---

409 
2. Qatlamdagi o’rtacha qatlam bosimi r ga teng bo’lib qolganda (standart 
sharoitlarda), hisoblash sanasiga neft Q
N 
hajmdagi bilan birgalikda chiqarib olingan 
gaz miqdori (hajm birliklarida) sharoitlarda Q
N
r
R
ni tashkil qiladi. 
3. r bosimda (standart sharoitlarda) hisoblash sanasiga qatlamda qolgan gaz 
miqdori (hajm birliklarida) quyidagicha aniqlanadi: 
a) dastlabki gaz qalpog’i hajmidagi erkin gaz miqdori 

(

Q
0
b
0
)/V
R 
; 
b) qatlamda bo’shagan hajmni to’ldirgan erkin gaz miqdori: 
qatlamda qolgan neftning kirishishi 

(Q
0
-Q
N
)(b
0
-b) ; 
Q
N
hajmdagi neftni chiqarib olish natijasida qatlamga bo’shagan hajm 

Q
N
b
0
. 
SHunday qilib, qatlamda umumiy bo’shagan g’ovaklik hajmi (Q
0
-Q
N
)(b
0
-
b)+Q
N
b
0
ni tashkil qiladi. 
Lekin qatlamda bo’shagan g’ovaklik hajmining hammasi ham gaz bilan 
to’lmasligi mumkin; uning bir qismi qatlamga kirib kelgan suv bilan to’lib, hajmi W-

ni tashkil qiladi. SHuning uchun ham bo’shagan g’ovaklik hajmi neftning 
kirishishi va qatlam sharoitlarida chiqarib olingan Q
N
neft hajmlari W-

miqdorga 
kam bo’ladi va hajmi (Q
0
-Q
N
)(b
0
-b)+Q
N
b
0
-(W-

) ni tashkil qiladi. 
Hisoblab chiqilgan bo’shagan g’ovak hajmi bosim r
0
dan r gacha pasayganda 
qatlamdan ajralib chiqqan erkin gaz bilan to’ladi. Standart sharoitlarda r bosimda 
bo’shagan g’ovak hajmiga o’lchangan quyidagi gaz hajmi miqdori sig’adi: 
p
0
H
0
H
0
V
)
ω
-
(W
-
b
Q
+
b)
-
)(b
Q
-
(Q
; 
v) qatlamda qolgan neftda erigan gaz miqdori (Q
0
-Q
N
)r. 
Bu holda moddiy balans tenglamasi quyidagi ko’rinish oladi (gaz qalpog’idan 
gaz chiqarib olinmaslik sharti bilan): 
)r
Q
-
(Q
V
ω)
-
(W
-
b
Q
b)
-
)(b
Q
-
(Q
V
b
δQ
r
Q
r
Q
V
b
δQ
H
0
p
0
H
0
H
0
p
0
0
p
H
0
0
0
0
0






.(18.28) 
Ularni soddalashtirganda quyidagini olamiz 
ω)
-
(W
-
)
rV
-
b
b
b
-
V
(r
Q
)
rV
-
b
b
-
δb
-
V
r
V
V
δb
(
Q
p
0
0
p
p
H
p
0
0
p
0
0
0
0





. 
Hosil bo’lgan ifodaga (18.27) formuladan b qiymatini qo’yib va shunga 
o’xshash hadlarini ko’paytirib, quyidagini olamiz: 
)
V
-
(V
V
δb
b
-
b
ω)
-
(W
-
]
V
r
-
(r
[b
Q
Q
0
p
0
0
0
1
p
0
p
1
H
0



)
.
(18.29) 
Material balans tenglamasi bo’yicha neft zaxiralarini aniqlashda (18.29) qatlam 
bosimining o’zgarishi bilan flyuidlarning qayta taqsimlanishida qatnashadigan va 
faol deb nomlanuvchi neft hisoblab topiladi. Nazariy jihatdan bu neftning hammasini 
qatlamdan chiqarib olish mumkin. 

---

410 
Sanoat miqyosidagi zaxiralarni chiqarib olish uchun, shuningdek, neft 
beraolishlik koeffitsientini (

) ham baholash zarur. U holda chiqarib olinadigan 
(sanoat miqyosidagi) neft zaxiralari quyidagicha topiladi: 
Moddiy balans (Q
0
) metodi bilan aniqlangan neft zaxiralari hajm metodi (Q) 
formulasi yordamida hisoblanganlaridan farqli o’laroq neft chiqarishning zamonaviy 
texnologiyasini qo’llaganda ham uni to’liq chiqarib olishni ta’minlay olmaydi. 
Olimlardan Leverettaning laboratoriya tadqiqotlari qatlam g’ovaklarida qolgan 20 % 
neftni (suv va gaz bilan) jinslarning o’tkazuvchanligi nihoyatda kam bo’lganligi 
sababli amalda chiqarib bo’lmaydi. 
Shunday qilib, moddiy balans metodi bo’yicha aniqlanadigan neftning faol 
zaxirasi (Q
0
), hajm metodi formulasi (Q) bilan aniqlanadigan zaxiralar bilan quyidagi 
o’zaro nisbatga ega: Q
0
=0,8Q.