«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

Quduqlarni to’xtatishda shuni nazarda tutish kerakki,
ya’ni ta’mirlash tugagandan so’ng gazni 
filьtratsiyalanishi uchun mo’’tadil sharoit yuzaga kelishi lozim. 
2)
Quduqni ishlatish koeffitsienti deb
uning yil davomida ishlagan kunlariga (ishlamagan kunlari hisobga 
olinmaydi) aytiladi va birlik ulushlarida ifodalanadi. 

---

325 
 
13.4. KAM DEBITLI QUDUQLAR FONDIDAN FOYDALANISH 
Quduqlarning debitining kamayishi, odatda cho’kindilar hosil bo’lishidagi 
maxsus sharoitlar va neft uyumlarining shakllanishi, cho’kindilarning zichlashishi va 
ularni keyinroq metamorfizm jarayoniga uchrashi bilan bog’liq. Qayd etilgan va 
boshqa tabiiy omillar quduqlarning ishlatishni dastlabki davridayoq ularning 
unumdorligining past bo’lishini belgilaydi. SHuningdek, quduqlar debitining 
kamayishiga ularni ishlatish davrida sodir bo’ladigan murakkab jarayonlar yoki neftli 
qatlamda neftning tabiiy kamayishi ham sabab bo’ladi. 
Quduqlar unumdorligining kamayishiga olib keladigan omillarga jinslarning 
metamorflashuvidan tashqari, boshqa tabiiy omillarni ham kiritish mumkin:
1) neft uyumidan yer yuzasi tomon yo’nalgan diz’yunktiv buzilishlarning 
mavjudligi. Bunday buzilishlarning mavjudligi sababli yer yuzasida juda ko’p neft 
belgilari kuzatiladi, chuqurlikda esa neft uyumining tugay boshlashi va gazsizlanishi 
sodir bo’ladi; 
2) cho’kindilarning hosil bo’lish sharoitlari: zarralar yomon saralangan, 
qirralangan, gillangan, ohaklangan bo’ladi va sh.o’.; 
3) diagenetik jarayonlar 

bunday jarayonlarda eritmalardan alyuminiy va temir 
oksidi hamda kremniy kislotasi kolloidlar holida ajralib chiqadi, shuningdek, 
eritmadan kaltsiy bikarbonati ajralib chiqib, karbonat, seritsit va sh.o’.larni hosil 
qiladi va cho’kindilarning ikkinchi marta sementlanishiga sabab bo’ladi. 
Diagenetik jarayonlar ma’lum bir kon chegarasida regional miqyosda va lokal 
ko’rinishda tarqalishi mumkin. Ular neftli qatlam chegarasida deyarli nefti 
bo’lmagan «taqir» uchastkalarni hosil qiladi.
Kam debitliligi tabiiy omillar orqali belgilanadigan qatlamlarni ishlatishda 
quduqlar unumdorligini oshirish uchun turli tadbirlar qo’llaniladi. Bunday sharoitda 
qatlamni ochish metodiga alohida e’tibor berilishi kerak. Qatlamni ochishda uning 
gillanib qolishining oldini olish uchun u dastlab neftli eritma bilan yuvilib, so’ng 
ochiladi yoki suvli qatlamning yotish chuqurligiga qarab neftli qatlam ostidan 10-30 
m chuqurlikda quduq (zumpf hosil qilib) qaziladi. Neft og’irlik kuchi ta’sirida 
qatlamdan qazilgan zumpfga sizib kiradi va keyinroq zumpfdan nasos yordamida yer 
yuzasiga chiqariladi. Ayrim paytlarda quduqning unumdorligini oshirish uchun bir 
necha qatlam birgalikda ishlatiladi. 
Qatlamning o’tkazuvchanligini oshirish va shunga muvofiq ravishda quduqning 
joriy debitini ko’paytirishda qatlam tubi zonasiga ta’sir etish metodini qo’llash 
muhim hisoblanadi. Bunday metodlarga quduqqa sovuq va qizdirilgan kislotalar 
bilan ishlov berish, quvurni perforatsiyalash va torpedalash, qatlamni gidravlik yorish 
va b.
x)
kiradi. Qayd etilgan metodlar mustaqil ravishda yoki boshqa metodlar bilan 
birgalikda qo’llanilishi mumkin. Masalan, quvurni perforatsiyalash yoki 
torpedalashni quduqqa kislotali ishlov berish bilan birgalikda bajarish va sh.o’.
Karbonatli jinslardan, shuningdek, karbonat sementli qumtoshlardan tarkib 
topgan qatlamlarni ishlatishda kislotali ishlov berish maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Bunday holatda mahsuldor qatlamni ochgan quduq tubi zonasiga turli 

---

326 
kontsentratsiyadagi xlorid kislotasining suvli eritmasi bilan ishlov beriladi. Quduq 
tubiga ishlov berishdan avval u qumli tiqindan, loydan, gilli eritmadan, parafin va tuz 
qoldiqlaridan tozalanadi.
Quduqqa birinchi marta kislota bilan ishlov berishda qatlamni 1 m qalinligi 
uchun 0,4-1,5 m
3
hajmda kislota sarf bo’ladi. G’ovakli jinslarga ikkinchi marotaba 
ishlov berishda esa kislotali eritmaning hajmi birinchi marta ishlov bergandagidan 
30-40% ortiq bo’ladi. 
Tog’ jinslarining tuzilishi, holati va kollektorlik xususiyatlariga qarab 
foydalaniladigan xlorid kislotali eritmalar hajmi va kontsentratsiyasi belgilanadi. 
Odatda kontsentratsiyasi 10-15% li eritmalar ishlatiladi. Karbonat sementli 
qumtoshlarga kislotali ishlov berishda eritmadagi xlorid kislotasining miqdorini 8% 
gacha kamaytirish mumkin.
Xlorid kislota bilan ishlov berishda haydashga tayyorlangan eritmaning 
hammasini qatlamga yuborish muhim ahamiyatga ega. Bunday ishlov berishni 
boshlashdan oldin quduqning debiti va mahsuldorlik koeffitsienti belgilanadi, Ushbu 
parametrlardan foydalanib keyinroq beriladigan ishlovlar samaradorligi aniqlanadi. 
Quduq tubida karbonatli jinslar mavjud bo’lganda, ularga xlorid kislotasining 
qay darajada ta’sir etishini aniqlash muhim rol o’ynaydi.
Dolomit, dolomitlashgan ohaktosh yoki karbonat sementli qumtoshlardan tarkib 
topgan qatlamga qazilgan quduq tubiga xlorid kislotali ishlov berish etarli bo’lmasa, 
u holda kislotaning karbonatli jinslar bilan reaktsiyaga kirishishini kuchaytirish 
uchun quduq tubiga qizdirilgan kislota bilan ishlov beriladi
x)
, natijada quduq tanasi 
devoriga yopishgan parafin qoldiqlari erib, xlorid kislotani haydash osonlashadi. 
Quduqlarda bajariladigan torpedalash va perforatsiyalash ishlari kon-geofizik