«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
19.3. NEFTDA ERIGAN GAZ ZAXIRALARINI HISOBLASH 
 
Neftda erigan gaz zaxiralarini aniqlash hisoblash sanasida neftning gaz bilan 
to’yinganligi bo’yicha bajariladi. Agar neftning gaz bilan to’yinganligi haqidagi 
ma’lumotlar bo’lmasa, tegishli qatlam bosimida hisoblash sanasida neftda erigan gaz 
miqdori neftda gazning eruvchanlik egri chiziqlari bo’yicha aniqlanadi. Gaz 
zaxiralarini hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlarlarga ega bo’lish kerak: r - neft 
uyumidagi o’rtacha qatlam bosimi (hisoblash sanasida izobara xaritasi bo’yicha 

---

428 
hisoblanadi, MPa); Q
1
- hisoblash sanasida neftning chiqarib olinadigan (sanoat 
miqyosidagi) qoldiq zaxiralari, t; r
P

hisoblash sanasida o’rtacha gaz omili, m
3
/t; r 

hisoblash sanasida (r bosimda) grafik bo’yicha hisoblangan neftda gazning 
eruvchanligi, m
3
/t. 
Unda gaz zaxiralari V (m
3
) teng bo’ladi:
r
P 

r bo’lganda V=Q
1
r , 
(19.9) 
r
P 

r bo’lganda V=Q
1
r
r
.
(19.10) 
Neftning gaz bilan to’yinganligini (hisoblash sanasida) chuqurlikdan olingan 
neft namunalarini tahlil qilish orqali aniqlash yaxshi natija beradi. Unda neftda erigan 
gaz miqdori neftda erigan gaz zaxiralarini hisoblashda dastlabki (boshlang’ich) 
ma’lumot bo’lib xizmat qiladi. 
Neftni chiqarib olishda uning qatlamda qolgan qismidan bosim pasayishi bilan 
gaz ajralib chiqa boshlaydi, bunda erigan gaz rejimida va gaz qalpog’i rejimida 
zaminda qolgan neftdan qo’shimcha olinishi mumkin bo’lgan gaz miqdori ham 
hisobga olinadi. 
Bu holda neftda erigan gaz zaxiralarini hisoblash formulasi quyidagi ko’rinishga 
ega bo’ladi: 
V
0
=Q
0
r
0
−Q
ol.
b
0
p
o

o
f−Q
ol.
(b
0
−b)p
o

o
f−Q
ch.o.
r
o 
,
(19.11) 
bunda V
0

standart sharoitlarda neftda erigan gazning olinadigan zaxiralari, m
3
; 
Q
0

standart sharoitlarda neftning balans zaxiralari, m
3
; Q
ol.

standart sharoitlarda 
chiqarib olinadigan neft zaxiralari, m
3
; Q
ch.o.

standart sharoitlarda chiqarib 
olinmaydigan neft zaxiralari, m
3
; b
0
- p
0
bosimda uyumni ishlatishning boshlanish 
sanasidagi qatlam neftining hajmiy koeffitsienti; b

p
o
qoldiq bosimida uyumni 
ishlatishning yakuniy sanasidagi qatlam neftining hajmiy koeffitsienti; r
0 

0,1 MPa 
bosimda trapda o’lchangan dastlabki gaz omili r
k 

r
o
qoldiq bosimda neftda erigan 
qoldiq gazning miqdori, m
3
/m
3
; p
k
- qatlamdagi qoldiq bosim, MPa; 

o

p
k
bosimdagi gazning siqiluvchanlik koeffitsientiga tuzatish; f 

temperaturaga tuzatish 
[(19.2) ga qarang]. Hisoblashni soddalashtirish uchun odatda p
k
=1 MPa ga teng deb 
qabul qilinadi. 
Demak, qatlamda chiqarib olib bo’lmaydigan neftda ajratib olib bo’lmaydigan 
erigan (qoldiq) gaz, shuningdek, neftning chiqarib olinishi va neftning kirishishi 
hisobiga hosil bo’lgan g’ovaklar bo’shlig’idagi erkin gaz qoladi. So’ngra qoldiq 
bosim qiymati p
o
ni va shu bosimda neftda qoldiq gazning eruvchanligini r
o
aniqlash 
mumkin bo’ladi. 
Suv bosimli rejimdagi konlarda neftda erigan gazning chiqarib olinadigan 
zaxiralari faqat olinadigan neft zaxiralari bo’yicha aniqlanadi, boshqa rejimdagi 
konlarda esa neftning balans zaxiralari (19.11) formulasi bo’yicha hisoblanadi. 

---

429 
Boshqa rejimdagi (suv bosimsiz) neft uyumlari uchun neftda erigan gazning 
balans zaxiralarini V hisoblashda M.A. Jdanovning birmuncha o’zgargan shakldagi 
formulasidan foydalaniladi: 
V=Q
ajr
r
0
+Q
ol.
[r
0

q]

Q
n
p
o 
, 
(19.12) 
bunda Q
ajr

chiqarib olinadigan neft zaxiralari, t; Q
ch.o.

chiqarib olinmaydigan 
(qoldiq) neft zaxiralari, t; Q
n 

neftning chiqarib olinishi va zamindagi neftning 
kirishishi hisobiga hosil bo’lgan g’ovak bo’shlig’ining hajmi, m
3
; q 

1 t neftdagi 
qoldiq erigan gaz miqdori (1 MPa qoldiq qatlam bosimida), m
3
; p
o

uyumni 
ishlatishning yakuniy bosqichida shartli ravishda 1 MPa ga teng deb kabul qilingan 
qoldiq mutlaq qatlam bosimi. 
Demak, zaminda gazning yo’qoladigan miqdori (ya’ni, chiqarib olinmaydigan 
gaz) 1 MPa ga teng qoldiq qatlam bosimida chiqarib olib bo’lmaydigan neftdagi 
qoldiq gaz miqdori va neft zaxiralarini chiqarib olinishi natijasida hosil bo’lgan 
g’ovak bo’shlig’idagi erkin gazdan tashkil topgan. 
Neftning (chiqarib olinadigan va chiqarib olinmaydigan) balans zaxiralaridagi 
gazning balans zaxiralari qatlam neftidan olingan namunalardan o’lchangan gaz 
omillari bo’yicha aniqlanadi. 
Neftda erigan gaz zaxiralarini hisoblashda (19.12) formulaga nisbatan (19.11) 
formuladan foydalanish yaxshi natija beradi.