O‘zbekistqn respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

23

Уша манба Уша манба

Б.
Б.
Jismni qil sadqa ano boshig'a... Tun-kunungga aylagil nur fosh,
Birisin oy angla, birisin kuyosh...— deb nasihat kiladi.
Murabbiy shoir o'zini tuta bilmaslik, o'rinsiz kulgi va boshka xildagi salbiy xislatlarni kattik koralaydi. Jumladan, u urinsiz kulgi xakida aytadi:
Tarki adabdin biri kulgu durur,
Kulgu adab tarkiga belgu durur...
Kulguki uz haddidan uldi yiroq,
Yig'lamoq andin ko'p erur yaxshiroq...
Qaxqahakim hazilaning yori dur,
Qurbaqa savti bila raftoridur...^{15 16}
«Hayratul-abror»ning ettinchi maqolatida:
Ikki qaro pul chekibon dast ranj,
Yaxshiroq andinki, shah in’omi ganj.
Tinch ko'ngul birla qatiqsiz umoch,
27
Behki birov minnati birla kuloch,—
deb kanoat va mexnatni ta’riflagan Navoiy taom emoq kiyim kiymok va boshka masalalar xakida ham kimmatli fikrlar yuritadi, nasixatlar kiladi, jumladan, u bunday deydi:
...Kimga necha zabu tamadin yiroq,
Zimnida osoyish erur yaxshiroq.
Gavharu durni kuloq ozori bil,
So'zni quloqning duri shahvori bil.
Oltun isirg' aki quloq og' ritur,
Zarhal etukdurki, ayog' og'ritur.
Nukta durin bil quloq oroyishi,
Keng etuk uldi oyoq osoyishi...
Maqolatga ilova kilingan «kanoatli va tamagir» xikoyasida Navoiy «xo mtama dahrda ranjur zrur» g'oyasini ilgari suradi.
«Hayratul-abror»ning sakkizinchi maqolatida vafo va sadoqatni ta’rif va tavsif etgan Navoiy, kishilarni hamjihat bulishga, bir-biriga kovushishga chaqiradi. Chunki:
...Yuk hunari yolg'uz esa o'z kishi,
Qayda kishi sonida yolg'uz kishi.
Fard kishi davrda topmas navo,
Yolg'uz ovuchdin kim eshitmish sado!..
Toq kishi ayshi uyin bil nigun,
29
Uyga qachon homil o'lur bir sutun?
Shoir vafo va sevgini uzviy ravishda bir-biriga bog'laydi. Sevgisiz hayot yuq vafo esa sevgining shartidir:
Bas kishiga umr xushi yor emish,
Umr degan yori vafodor emish.
Yorki, oyini vafo yo'q anga,
30
Sham kibidurki, ziyo yo'q anga.
Maqolatning oxirida shoir uz muhitidan, bevafo va insofsiz kishilardan achchik shikoyat qiladi. Vafo va sadoqatning mohiyati va xosiyatini kuchaytirib kursatish uchun vafodorligi tufayli Amir Temurning qatlidan omon kolgan hindistonlik ikki vafodor yor xakida xikoya keltiriladi. Tukkizinchi maqolatda