Psixologlaresaxotiranidoimoinsonfaoliyati, uningshaxsuchunahamiyativamotivlarxarakteribilanbog‘laydilar. CHunkishaxsningyo‘nalganligi, uninghayotdagimavqeivaqobiliyatlariningrivojlanganlikdarajasiaynanxotirasiningmazmunigabog‘liq. SHuninguchunhattoki, shundaygaphambor: «Nimanieslashingnimengaayt, menseningkimligingniaytaman».
Amaliynuqtainazardanxotiraningsamaradorligi,unio‘quvvamehnatfaoliyatijarayonidaoshirishkattaahamiyatgaega. CHunkiko‘pinchaodamlarorasidaishchanrog‘i, o‘quvchiyokitalabalarorasidabilimlirog‘ihambirqarashdaxotirasiningkuchibilanboshqalardanajralibturadi. BuyukbobokalonimizAmirTemurningxotirasihaqidaafsonalaryuradi. Masalan, uo‘zqo‘lostidagibeklarningnafaqatismini, balkiotasiningismlarinihamyoddanbilarkan, uchrashuvlardabevositanominiaytibmurojaatqilarkan. Bufazilathamuningo‘zqo‘lostidagilarorasidaobro‘iningbalandligigata’sirko‘rsatgan. AmerikaningmashxurPrezidentlaridanAvraamLinkolnhamanashundayfenomenalxotiranio‘zyaqinlarivaishyuzasidanubilanbog‘liqbo‘lganxodimlarganisbatannamoyonetib, lolqoldirganekan. Demak, xotiratarbiyasi, unikerakliyo‘sindarivojlantirish - kerakbo‘lsa, shaxsiyobro‘hamdaishdagisamaramasalasibilanbevositabog‘liqekan.
Umuman, xotiraningsamaradorligieslabqolishningko‘lamivatezligi, esdasaqlashningdavomiyligi, esgatushirishninganiqligibilanbog‘lanadi.Demak, odamlarhamaynanshusifatlargako‘rahamfarqlanadilar:
materialnitezdaeslabqoladiganlar;
materialniuzoqvaqtesdasaqlaydiganlar;
istaganpaytdaosonlikbilanesgatushiradiganlar.
Erikson, CHeysvaFalun (1181, 1980) xotiraning “yirikbo‘ladi” namunasiniqaydetgan, shuningdek “bilimvaxotiraqobiliyatlarime’yori” kabiishlarnikollejo‘quvchilariuchuntadqiqqilishgan. 20 oyichidagiketma-ketlaboratoriyatestnatijalari 7 taraqamdan 80 taraqamgachaeslabqolishimkoniyatiyaxshilanganiniko‘rsatdi. Bug‘ayrioddiymahoratgaqaramay, testmashg‘ulotiyarmidao‘quvchidoimiytekshiruvdabo‘ldi, natijadauningxotiraqobiliyati 6 taraqamgatengekanianiqlandi. Eriksonvahamkasblariningta’kidlashichaularningfanixotiratezliginiemas, balki (xotira) uzunliginioshirdi61.
Ba’ziodamlarningxotirasigaxosjihatlarnitug‘madebatashadi. To‘g‘ri, oliynervtizimi, uningo‘zigaxosishlashxususiyatlarixotiraningo‘zigaxosindividualuslubinibelgilashimumkin. Lekinhayotdako‘pinchashaxsningbilishjarayonlarivasezgiorganlariningishlashqobiliyatlarigabog‘liqtarzdaajralibturadigantiplarihaqidagapirishadi. Masalan, ayrimodamlarko‘rgannarsalarinijudayaxshieslabqoladi, demak, ularningxotirasiko‘rgazmali-obrazlibo‘lib, ko‘zibilanko‘rmaguncha, narsaningmohiyatinitushunmaydiham. Boshqalaresao‘zichafikrlab, nominiaytib, mavxumtarzdatasavvurqilmaguncha, eslabqolishiqiyinbo‘ladi. Bundaylarso‘z - mantiqiyxotiratipivakillaridar. YAnabirtipliodamlarbevositahisqilgan, «yuragidan» o‘tkazgan, undabiroryorkinemotsionalobrazqoldiraolgannarsalarniyaxshieslabqoladilar, bu -emotsionalxotiradir. Lekinyanabirxotiraegalariborki, ularnifenomenalxotirasoxiblaridebatashadi. Psixologiyagaoidkitoblardaanashundayxotiragaegabo‘lgankishilarto‘g‘risidako‘pyozilgan. Bushundaykishilarki, ularbirvaqtningo‘zidanisbatanjudakattahajmdagima’lumotlarniesdasaqlayoladivaesgatushiradi. Masalan, tarixiyshaxslarorasidaYUliySezar, Napoleon, Motsart, Gauss, shaxmatustasiAlexinkabiinsonlarxotirasianashundaynoyobbo‘lganligihaqidama’lumotlarbor.
Do'stlaringiz bilan baham: |