O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Infraqizil-spektrometriya

Metrdankattabo’lganelektromagnitto’lqinlarniradioasboblar, undanqisqaroqlarinimikroto’lqinlispektroskopiyausullario’rganadi. Birnechamillimetrdan 3-106 mgachabo’lgansohadaissiqlikto’lqinlaribo’ladi. Birnechamillimetrdan 2,5*10-5 mgachabo’lgansohauzoqinfraqizilsoha; 2,5*10-5 mdan 7,5*10-7 mgachabo’lgansohayaqininfraqizilsohadebyuritiladi. 7,5* 10-7 m (qizil) dan 4*10-7 m (binafsha) gachabo’lgansohaniko’zbilanko’rishmumkinbo’lganligiuchunko’rinadigansohahisoblanadi. 4*10*7 mdan 3*10-7 mgachabo’lgansohayaqinultrabinafshasohadir. So’ngrauzoqultrabinafsha (3*10-7 m — 2*10-7 m) vavakuumultrabinafsha (2*10-7 m - 2*10-9 m) sohalarjoylashgan. Vakuumultrabinafshadeyilishiningsababishundaki, busohanurlarinihavoyutadi, shuninguchunumaxsusvakuumasboblardatekshiriladi. Shundankeyin 10*10 mto’lqinuzunligiyumshoqvaqattiqrentgennurlarivagammanurlarsohalarijoylashganbo’lib, ularhavogayutilmaydi. Spektrninginfraqizil, ko’rinadiganvaultrabinafshasohalarinitekshirishusullarioptikspektroskopiyadebataladi. Spektroskopiktekshirishlar 1666-yildaNyutontomonidanquyoshnurlariniprizmabilantekshirishdanboshlangan. Dastlab 1802-yildaV.Vollastonvaundanbexabar 1814-yildaFraungofertororaliqdagispektralchiziqlarnikuzatishgan. Birinchispektroskop 1859-yildaG.KirxgoffvaR.Bunzentomonidanyasalgan. KirxgoffvaBunzeno’zlariyasaganasbobnisifatanalizidaqo’llashmumkinliginiko’rsatishgan.

Spektrningultrabinafshavako’rinadigansohalaridachiziqlispektrlaro’rnidakengligiharxilbo’lganyo’laklardaniboratspektrhosilbo’ladi. Buspektrmolekulaningelektronspektridir. Molekulalarningtebranmaharakatlarinatijasidapaydobo’ladiganalohidayo’laklardaniboratbo’lgantebranishspektrlarioptikspektrningyaqininfraqizilsohasidajoylashgan. Molekulaningaylanmaharakatlarinatijasidahosilbo’ladiganvashuninguchunaylanishspektrlaridebataladiganalohidachiziqlardantashkiltopganspektrlariuzoqinfraqizilvamikrotoiqinsohalaridajoylashgan. Yuqoridagilargaasoslanibmolekulaningstatsionarholatdagitoissiqlikenergiyasi (E) elektron, tebranishvaaylanishharakatlarienergiyalariningyigindisisifatidaifodalanishimumkin:

E=Ee+Em+Ea

Shunita’kidlashjoizki, masalagayanadabatafsilroqqaraladiganboisa, buharakatlarningo’zarota’sirihamhisobgaolinishikerak. Buholdakeyingtenglamaquyidagichayoziladi:

E=Ee+Em+Ea+ Ee-m+Ee-a+ Em-a

bu yerda, Ee-m - elektronvatebranishharakatlariningo’zarota’sirenergiyasi, Ee-a - elektronvaaylanishharakatlariningo’zarota’sirenergiyasi, Em-a - tebranishvaaylanishharakatlariningo’zarota’sirenergiyasi.

Ba’zihollardaoxirgitenglamadagioxirgiuchhadningulushianchakattabo’lishigaqaramay, birinchiyaqinlashish yetarlidarajadaqanoatlanarlihisoblanadivabunitajribanatijalaritasdiqlaydi.