O’zbekistonRespublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Denov Tadbirkorlik va Pedagogika Istituti

II Bob.Yuksak o’simliklar genomi tuzilishining molikulyar-genetik xususiyatlari.
2.1. Poliploidiya va gaploidiya hodisalari.
Poliploidiya (“poli” yun- “ko’p”. eidos -“koʻrinish”, “shakl”) — tirik organizmlar hujayrasidagi xromosomalari sonining ularning gaploid miqdoriga nisbatan 3 yoki undan koʻproq marta oshib ketishi. Bunday hujayra yoki undan rivojlangan organizm poliploid deyiladi. Xromosomalar soni 3-marta oshganida triploid, 4-marta oshganida tetraploid deyiladi. Poliploid organizm ota- ona organizmga nisbatan yirik va kuchli boʻladi. Poliploidiya, oʻsimliklar orasida keng tarqalgan; madaniy oʻsimliklar, odatda, poliploid boʻladi. Poliploidiya, hayvonlar orasida ayrim qisqichbaqasimonlar, suvda va quruqlikda yashovchilar, as-karidalarda uchraydi. Sunʼiy Poliploidiya, yuqori harorat, nurlanish, kimyoviy moddalar (kolxitsin va boshqalar) taʼsir et-tirib hosil qilinadi. Poliploidiya, katta amaliy ahamiyatga ega. Poliploid oʻsimliklar yirik va serhosil boʻladi. Poliploidiyadan oʻsimlik navlari xususiyatini yaxshilash, yirik va serhosil navlar yetishtirishda keng foydalaniladi.
Rus olimi B. L. Astaurov tut ipak qurti ikki xil zotining duragaylaridan serpusht tetraploid zotni yetishtirgan. Ana shu asosda Astaurov ayrim jinsli hayvonlarning poliploid formalari partenogenez va gibridizatsiya usuli bilan kelib chiqishi mumkinligini amalda isbot qildi.
1892 yilda rus botaniki I.I. Gerasimov haroratning yashil suv o'tlari spirogirasi hujayralariga ta'sirini o'rganib chiqdi va ajoyib hodisani “hujayradagi yadrolar sonining o'zgarishini” aniqladi. Past harorat yoki uyqu tabletkalari (xloroform va xloralgidrat) ta'siridan so'ng, u yadrosiz, shuningdek, ikkita yadroli hujayralarning ko'rinishini kuzatdi. Birinchisi tez orada vafot etdi va ikkita yadroli hujayralar muvaffaqiyatli bo'lindi. Xromosomalarni hisoblashda ular oddiy hujayralardagidan ikki baravar ko'p ekanligi ma'lum bo'ldi. Shunday qilib, genotipning mutatsiyasi bilan bog'liq bo'lgan irsiy o'zgarish aniqlandi, ya'ni. hujayradagi barcha xromosomalar to'plami. Bu nom oldi poliploidiya, va xromosomalar soni ko'p bo'lgan organizmlar poliploidlardir.