O`zbеkistоnrеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi islоm kаrimоv nоmidаgi toshkеnt dаvlаt tехnikа unеvirsitеti tеrmiz filаli

1.2.3. Битумли боғловчилар
Қўрғошин-мастик аралашмаларини тайёрлаш учун ГОСТ Р 52056-2003 бўйича ГОСТ 22245-90, полимер-битум нақшлари (ПБВ) талабларига жавоб берадиган ёг ъйўлларининг ёпишқоқ битумлари, шунингдек, бошқа техникавий ҳужжатларга мувофиқ тайёрланган ва тасдиқланган белгиланган тартибда.
Битумлари молекулаларнинг оғирлиги ва селектив эрувчан эрувчанлиги билан углеводородлар (ёғлар) қатронлари ва асфалтен гуруҳлари гуруҳига кирувчи турли хил юқори молекуляр ёғ бирикмаларидан ташкил топган мураккаб дисперсия системасидир.
СМА учун битум бириктирувчи маркасини танлаётганда, жадвалда берилган тавсияларга амал қилиш тавсия этилади. 8
Йўл битумининг тизимли турини танлашда улар методологик тавсиялар асосида иш олиб борадилар.
Иссиқ ва мўътадил континентал иқлими бўлган ҳудудларда қолдиқ битумларни, шу жумладан коллоид тузилиши "чап" деб номланган ИИ БН синфидаги битумларни ишлатиш афзалдир.
А.С. томонидан таклиф қилинган таснифлаш. Колбановская, нефт йўлининг битумининг гуруҳ таркибига асосланган. Анжирда. Шакл 10, учта тизимли турдаги битумларда асфалтен (А), қатронлар (C) ва мойлар (М) нинг нисбатан таркибини тавсифловчи диаграмма кўрсатади.



Шакл. 10. Ҳар хил турдаги тузилишга эга нефтли битумларнинг гуруҳли таркиби

Структуравий турдаги битумларнинг И тавсия этилмайди, чунки улар қаришга чидамли эмас. Одатда И структуравий тури ёки жел тури ГОСТ 22245-90 талабларига жавоб бермайдиган эски асфалтбетонда мавжуд бўлган юқори оксидланган ва ёшли битумларни ўз ичига олади.

Қўллаш шартларидан қатъи назар, СМАда бундай битумга боғлайдиган моддаларга эътибор берилиши керак, улар қўлланиладиган молоз юзасига энг кўп ёпишган бўлади.
Бирлаштирувчи моддаларнинг қирғинига ёмон ёпишган тақдирда, масалан, кислотали тош материаллардан фойдаланишда катионик типдаги фаоллаштирувчи моддалар ёки сирт фаол моддалардан фойдаланиш тавсия этилади.
Оғир транспорт юклари ва ҳаддан ташқари ҳароратга чидамлилигини ошириш учун СМА полимер-битум билан боғлайдиган (ПБВ) асосида, айниқса кўприк ва шаҳар кўчаларида қопламалар ўрнатиш учун фойдаланиш тавсия этилади [17]. Йўл қурилишида энг кўп қўлланиладиган стабиллашадиган бутанстен-стирен тури трибилли кополимер (СБС) таркибида оғирлиги 6,5% гача бўлган битум миқдоридаги ПББ мавжуд.
Кополимер тузилмавий блокларининг турли физик-кимёвий табиати совутиш бўйича полимерлар макромолекулярларини физик ўзаро боғланишига боғлиқ равишда ПБВ нинг асосий қисмида ўз-ўзидан йиғилган уч ўлчовли полимер тармоғининг шаклланишини таъминлайди. Бунинг натижасида битумга бог`ловчи эластомерларда характерли хусусиятларга эга бо`лади, бу эса эластик деформлилик (еластиклик) га олиб келади, паст ҳароратларда пасайишнинг пасайишига ва юқори ҳароратларда қопламанинг кескин мустаҳкамлигига олиб келади. ОДМ.218.2.003-2006 [18] ни ҳисобга олган ҳолда СМА учун полимер-битум бириктирувчининг навини танлаш тавсия этилади.
Полимерларнинг аралашмасидан фойдаланилганда баъзан, агар СМА нинг физикавий ва механик хусусиятларининг бошқа кўрсаткичлари каби, мажбурий мосламанинг ишга тушириш тезлиги амалдаги қоидаларга мувофиқ бўлса, толали қўшимча моддалардан воз кечиш ёки уларнинг фоизини камайтиришга рухсат этилади.
Бу ВЕСТОПЛАСТ полимер қўшимчасини ишлатиш билан эришилди, унинг молекулалари пропилен-бутилен-етилен блокларидан иборат.
Ушбу ўзгарувчан қўшимчалар гранулалар кўринишида берилади ва аралашманинг минерал қисмига минераллар кукуни қўшилади. Тахминан 100 ° C гача бўлган юмшатувчи ҳароратга эга бўлган ВЕСТОПЛАСТ технологик аралаштириш температураларида миксерда эритилади, ундан кейин у минерализатсия заррачалари юзасида бир палисад шаклида сўрилади ва аралашманинг бир хиллиги юқори даражада юқори бўлган битум билан сақланади.
Шуни таъкидлаш жоизки, ГОСТ 31015-2002 стабилизатсияга эга тош-мастик аралашмалари учун қўлланилади. Шу билан бирга, сўнгги пайтларда асфалтбетон ва ратсионализаторлик тадқиқотчилари махсус битум бириктирувчи қўшимчалардан фойдаланмасдан, эзилган тош-мастик асфалт-бетон аралашмаларини тайёрлаш технологиясига катта эътибор қаратдилар. Бунга иқтисодиётнинг нуқтаи назари ва жараённи соддалаштириш истаги таъсир кўрсатади.
Йўналишлар бири минераллар таркибидаги таркибий ўзгаришдир, чунки у минераллар таркибида кукун миқдори ошиб боради.
Иккинчиси эса аралашмани тайёрлашдан олдин битум бириктирувчи тузилишининг ўзгариши. Бироқ, биринчи ҳолатда, асфалтбетон аралашманинг ишланиши ёмонлашиши мумкин. Иккинчи йўналиш, бизнинг фикримизча, диққат ва муҳокамага лойиқдир.
Аралашмаларнинг ва қопламалар қурилмалари технологиялари қўлланилган композитсияларини таҳлил қилишда улар ўртасида маълум фарқлар пайдо бўлади.
Мисол учун, ҳисса қўшиш селüлозик эляфлар билан уйғунлашди фарқли ўлароқ ҳисса қўшиш моддалар бог`ловчи қуйи мазмунини ва ҳасрат кўпроқ ингичка қатлам (15 мм дан 25) эга барқарорлаштириш фойдаланиш ҳолда полимер асфалт мажбурий билан асосланган швед НCC алоқа Стоне мастика аралашмаси тури "Виаcогрип» кўра [19].
лаборатория асфалт бетон ва темир моддаси СоюздорНИИ деб-Лено этилган 31015-2002 тахминан 30% селüлозик толалар мазмунини пасайтиради, лекин бутунлай ҳисса барқарорлаштириш тарк Стоне мастика асфалтобе тонна аралашмаси ГОСТ амалий WСП ГОСТ Р 52056-2003 таъқиб қилмайди.
2004 йилдан бошлаб, Москвада, биргаликда ПНҲ билан илмий ва техник дастури "2004-2005 йиллар даврида йўл қурилиш ва таъмирлаш ишлари технологияси такомиллаштириш." Сериес асфалт ўсимликлар (АБЗ) мувофиқ, "Инфотеч" ҳам юқори қатламлари қўювчи учувчи учун ишлаб чиқарилган эди Счма типидаги аралашманинг эластик толали бирикмасидан ташқари "БИТРЕК" композит резина-битум бириктирувчиси асосида ўрнатилади.
Дон Формüласёнлар минерал қисми асфалт аралашмаларни ГОСТ 31015-2002 мувофиқ танланган ва битüмлü бирлаштирувчи штамп "БИТРЕК 60/90« ТУ 5718-001-58528024-04 мос амалий қилинди. Ушбу асфалт аралашмалари Москва ва Москва вилоятидаги қопламаларнинг юқори қатламларига, шу жумладан, Москва йўллари ва Волоколамское магистрал йўлларининг оғир қисмларида ўрнатилди.
Експериментал асфалт аралашмалари ёрдамида тайёрланган ишларнинг ҳолати ва ишларнинг мониторинги Москва йўл ва йўл технологиялари мониторинги марказига топширилди ва ҳали ҳам давом этмоқда.
Стабилизатсиялаштирувчи қўшимчалардан фойдаланмасдан, жел-битум (Мултиграде Аспҳалт Cемент Поwдер) асосида тош-мастикли асфалт-бетон аралашмаси тайёрланади. Ушбу ўзгартирилган нефт битумлари АҚШда ишлаб чиқилган ва патентланган технологиялар асосида ишлаб чиқарилади.
Жöлеленмиşти бирлаштирувчи эриган битум ва сувсизланиш, камида бир ёг ъкислотаси сапонификасён реактсия ва қизил рангли кислотаси билан эришилади (тахминан 1 нисбатда: 1) гидроксиди металл асослари ёки иситиш битум [16] аллақачон сапонифиед кислоталари қўшиб.
Ушбу технология боғловчиларнинг тиксотропик хусусиятларини оширади, юқори ҳароратларда тош материалларининг катта доналари томонидан ўзгартирилган битумларнинг оқишини бартараф этади, асфалтбетоннинг юқори ҳароратларда деформатсияларга чидамлилигини оширади.
Дастлаб таржима асфалт даğıтıcıнıн, шу жумладан, зарур тўлиқ кўламли ускуналар жöлеленмиşти, кейин жараёни шу мақсадда махсус МАC кукун учун ишлаб чиқилган фойдаланиш орқали соддалаштирилган муҳим ўзгартириш-телно эди.
МАК-битум (МАК-СЧМА) бўйича тош-мастикли асфалт-бетон аралашмалари АҚШ ва Хитойда йўл сиртларини ҳимоя қилиш учун ишлатилган. Нашр этилган маълумотларга кўра, МАC-ШМА қатламларининг асосий афзалликлари қуйидагилардир:
• Ҳимоя қоплама қатламларининг сувга чидамлилигини таъминлаш учун паст қолдиқ пороситй;
• ҳимоя қатламининг сирт пüрüзлüлüğü, капламанıн мукаммал япışмасı ва анти-скид хусусиятлари;
• юқори ҳароратларда кесишнинг барқарорлиги, ўлчаш мосламасининг қаршилиги;
• Юк ташиш юкларидан чарчаш зарарига ва чизилган ёриқларга нисбатан яхшироқ қаршиликка чидамлилиги;
• мажбурий оксидланиш жараёнида қаришнинг паст даражаси ва натижада қоплама узунлиги.
Иссиқ эзилган тош-мастикли асфалтбетонли аралашмалари (СЧМАС) иситилган карбоксимон аралашмалар билан жиҳозланган анъанавий асфалт-бетон заводларида, эзилган тошни, қумни эзилган шишадан тозалаш, минерал кукунлари, битум ёки полимер-битум бириктирувчи моддалар билан иситиш ҳолатида стабиллашадиган қўшимчалар қўшилиши билан тайёрланади.
Мавжуд маълумотларга кўра, СЧМАC ишлаб чиқаришдаги муаммолар деярли пайдо бўлмайди [28]. Фақатгина тайёрланган аралашманинг қўшимча дозасини ва стабиллашадиган қўшимчани киритишни таъминлаш, асфалт аралаштириш қурилмасини мос мосламалар билан жиҳозлаш керак.
Тош мастикли асфалт аралашмасини тайёрлаш жараёнида лабораторияда танланган таркибий тузилишни иложи борича аниқ сақлаш муҳимдир.
Компонентларни дозалашда хато:
мойли тошлар учун ± 2%, минерал кукун ва битум учун ± 1,5%, сочнинг массаси бўйича эса 2,5% мос келадиган компонентга қўшилади [29].
Стабиллашадиган қўшимчалар, қоида тариқасида, аралашманинг минерал қисмига битум билан қўшилишдан олдин киритилади. Қатламни сақлаш ва ташиш жараёнида боғлайдиган иссиқ аралашманинг ажралишини йўқотиш ҳамда СМА нинг бир хиллиги ва физик-механик хусусиятларини яхшилашга ёрдам беради. Аралашга стабилизатор қўшилиши ҳам қўлда амалга оширилиши мумкин, аммо уни махсус дозалаш тизимлари ёрдамида қилиш керак.
Россияда АММАНН ва ТЕЛТОМАТ (Германия) томонидан ишлаб чиқарилган даврий аралаштириш қурилмаларида навбати билан 300 ва 100 т / с ҳажмдаги гранулали тселлюлоза қўшимчалари ВИАТОП-66 билан михланган тош-мастик асфалт-бетон аралашмалари дастлабки синов гуруҳлари тайёрланди [27].
Дастлаб, гранулятланган қўшимчалар асфалт аралаштириш заводининг қўлда қўлда қўлланган. Буни амалга ошириш учун, у миксерда бир партияни тайёрлаш учун керак бўлган миқдорда сумкалар ёки челакларга қадоқланган. Қўшимчалар таркибини созлаш асфалт аралаштириш заводининг ишлаши давомида партиянинг массасини ўзгартириш орқали амалга оширилди.
Келажакда, хато эҳтимолини камайтириш ва ишларнинг мураккаблигини камайтириш учун зарур бўлган стабиллашадиган қўшимчалар миқдори (аралашманинг 1 тоннаси учун 3.0-5.0 кг) махсус волуметрик ёки оғирлик ўлчаш тизимлари ёрдамида рухсат этилган хато билан тарқатилди (16-расм)



Шакл. 16. Ҳажм (1) ва оғирлик (2) турларини ўлчаш қурилмалари

Волуметрик дозалаш тизимидан фойдаланганда, қайтиб дозалаш мосламаси ёрдамида 3-4 м3 ҳажмли контейнер ёки сило минорасидан стабиллашадиган қўшимчалар пневматик конвеерга киради ва 150 мм диаметрли трубкаси орқали ички оқим ҳуниси ва материал мавжудлиги сенсори билан сиклонга берилади. Бундан ташқари, чиқадиган тешикнинг автоматик қопқоғи орқали қўшилган аралаш миксерга материал этказиб бериш қуввати ичига киради.

Оғирлиги ўлчов тизими миқёсли дозалаш бирлигидан фарқ қилади, чунки фақат битта контейнердан ёки силос минорасидан қўшилган қўшимчалар вида конвеер ёрдамида дастлаб ўлчов қутисига тушади, у эрда дозаланган, сўнг у пневматик конвеернинг трубкасига киради. Бундан ташқари оқим жадвали волуметрик дозалаш тизимида бўлгани каби бир хил бўлади.
Иккала дозалаш тизимларида ҳам контейнер ёки сило минораси пастки қисмида материалнинг ўтишини кузатиш учун сенсорлар ўрнатилади, агар мавжуд бўлмаса, контейнернинг пастки мойланган деворига ёки сило минорасига ўрнатилган вибраторни автоматик равишда ўчиради. Виброватор музлатилган ҳолатда қўшимчани контейнер ёки сило минорасида ҳаракатланишига олиб келади.
Тармоқли стабилизатор қўшимчалари қуруқ чангни йиғиш йўли бўйлаб асфалт аралашмасига берилиши мумкин.