O`zbekistonni rivojlantirish strategiyasi. Fuqarolik jamiyati asoslari

2017 - 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi demokratik davlat qurish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish borasidagi islohotlarda yoshlar faolligini oshirish bilan bog‘liq bir qator yangi va muhim vazifalarni belgilab berganini alohida qayd etish joiz.

97. 
    Xavfsizlik, diniy bag`rikenglik va millatlararo totuvlikni ta’minlash soxasidagi ustuvor yunalishlar.
    

Bugungi kunda xavfsizlik masalalari butun dunyoda eng dolzarb masala bulib qolmoqda. yil sayin davlatlar tomonidan mudofaa tizimi va xdrbiy soxdga ajratilayotgan xarajatlarining oshib borishi fikrimizni tasdiklaydi. Birok, fakatgina zamonaviy qurol-yarog`ga ega bulishning o`zigina xavfsizlikni ta’minlamaydi. Chunki, guvox, bulib turganimizdek, zamonaviy bo`zgunchi kuchlar ochikcha jang kilmay, balki tusatdan qo`poruvchilik amaliyotlarini kullash, xarbiylar emas, balki tinch axrlini nishonga olish kabi kabix usullardan foydalanadi. Bunda esa, milliy va diniy nizolarni keltirib chikarish asosiy maksad xisoblanadi. XX asrning ikkinchi yarmida davlat-xuquqiy, etnoxududiy va etnodemografik zaminda 300 dan ortik katta-kichik nizolar kayd kilingani xam ushbu fikrning urinli ekanini tasdiklaydi.

«Bag`rikenglik» tushunchasi ilmiy faoliyat va ijtimoiy xayotning turli soxalari, jumladan, siyosat va siyosatshunoslik, sotsiologiya, falsafa, iloxiyot, ijtimoiy axlok, kiyosiy dinshunoslik kabi fanlar doirasida keng istifoda etiladi. Lotincha «tolerare», ya’ni «chidamok», «sabr kilmok» ma’nosini anglatgan «tolerantlik» so`zi, asosan biror narsani, o`zgacha fikr yoki qarashni, o`z shaxsiy tushunchalaridan qatiy nazar, imkon qadar bag`rikenglik va chidam bilan qabul kilishni anglatadi. Xususan, ushbu tushuncha deyarli barcha tillarda bir xil yoki bir-birini tuldiruvchi ma’no kasb etib, «chidamlilik», «bardoshlilik», «tokatlilik», «o`zgacha qarashlar va xarakatlarga xurmat bilan muno- sabatda bulish», «muruvvatlilik», «ximmatlilik», «kechirimlilik», «mexribonlik», «xamdardlik» kabi ma’nolarga ega.

Tarakkiyotning asosiy omillaridan biri bulgan bag`rikenglik borasida 1995 yil 16 noyabrda BMT tizimida Fan, ta’lim va madaniyat soxasida ixtisoslashgan tashqilot (YUNESKO) bosh konferensiyasining 28-sessiyasida «Bag`rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi» qabul kilindi. Deklaratsiyada irki, jinsi, kelib chikishi, tili, dinidan kat’i nazar, bag`rikenglikni targib etish, inson xukuk va erkinliklariga xurmat bilan qarash kabi majburiyatlar belgilab kuyilgan.

1998 yil 6 noyabrda Toshkentda utkazilgan YUNESKO Ijroiya Kengashining 155- sessiyasida «Tinchlik madaniyati va YUNESKOning a’zo davlatlaridagi faoliyati» deklaratsiyasi qabul kilindi. YUNESKOning «Tinchlik madaniyati» konsepsiyasi BMT tomonidan ma’kullanib, 2000 yil «Xalkaro tinchlik madaniyati yili», 2001 yil esa «Xalkaro madaniyatlararo mulokot yili» deb e’lon kilindi.

Millatlararo totuvlix goyasini amalga oshirishga fob buladigan eng xatarli tusix - tajovo`zkor millatchilik va shovinizmdir. Bunday illat, zararli goya to`zogiga tushib xolgan jamiyat tabiiy ravishda xalokatga yo`z tutadi. Buiga o`zox va yaxin tarixdan kuplab misollar keltirish mumkin. Birgina fashizm goyasi XX asrda insoniyat boshiga avvalgi barcha asrlardagidan kura kuprox kulfat, ofat-balolar yogdirib, oxir-oxibatda o`zi xam xaloxatga uchradi. Lekin xano`zgacha fashizm, shovinizm, irxchilix goyalarini tiriltirib, millatlararo totuvlik, xamjixatlik goyasiga xarshi «salib yurishi» uyushtirishga uri- nayotgan xuchlar borligi barchamizni xushyor torttirishi lozim.

98. 
    Chuqur o`ylangan, o`zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yunalishlar
    

Ma’lumki, dunyodagi xar kanday suveren davlat jaxon xamjamiyatiga o`zining tashqi siyosiy qarashlari, umumsayyoraviy muammolarga munosabatlari xamda azaliy munozara va mo`zokaralar ob’ekti bulgan urush va tinchlik masalalariga yondashuvlari bilan kirib boradi. Bu borada O`zbekiston o`z mustakilligining dastlabki kunlaridanok anik siyosiy pozitsiyasini va tashqi siyosat borasidagi konsepsiyasini bayon etdi. Jumladan, 1992 yil 8 dekabrda qabul kilingan O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi O`zbekistonning tashqi siyosatini konuniy asosda kafolatlab berdi.

Uning 17-moddasida O`zbekiston Respublikasi xalkaro munosabatlarning tuda xukukdi sub’ekti sifatida davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan taxdid kilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yul bilan xal etish, boshka davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik koidalariga va xalkaro xuxukning umume’tirof etilgan boshka koida va normalariga asoslanishi belgilab kuyildi. Davlatning, xalkning oliy manfaatlarini, farovonligi va xavfsizligini ta’minlash maksadida turli ittifoklar to`zishi, xamdustliklarga va boshka davlatlararo to`zilmalarga kirishi, zarur bulganda ulardan ajralib chikishi mumkinligi Asosiy konunda belgilab berildi.

O`zbekistonning zamonaviy tashqi siyosati faol, tashabbuskor va pragmatik tashqi siyosiy kurs olib borishni xamda yo`zaga kelayotgan xavf-xatarlarga o`z vaqtida va adekvat javob choralari k)fib, ularni okilona echishni talab etadigan XXI asrning uta shiddat bilan o`z- garib borayotgan xalkdro-siyosiy vokeliklarini inobatga olgan xolda kurilmokda.

Mamlakatimizning xalkaro munosabat- larini tulakonli sub’ekti sifatidagi urni va rolini yanada kuchaytirish xamda milliy va mintakaviy xavfsizlikni ta’minlash, yurtimiz iqtisodiyotining barkaror va tez sur’atlar bi­lan usishi, uning ochik, demokratik davlat kurish yulida jadal siyosat olib borishi va rivojlangan davlatlar safidan munosib urin egallashi bugungi kunda tashqi siyosat soxdsidagi asosiy maksaddir.

O`zbekiston o`z tashqi siyosatida kuyidagi prinsiplarga sodik bulib qolmoqda:

• 
  o`zining milliy manfaatlariga asoslan- gan ochik, pragmatik va puxta o`ylangan tashqi siyosat olib borish;
  
• 
  teng xukuklilik va o`zaro manfaatdorlik, suverenitetni, xududiy yaxlitlikni xurmat kilish, chegaralarning daxlsizligi va davlatlarning ichki ishlariga aralashmas- lik, munozarali masalalarni tinch yul bilan kal etish, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan taxdid kilmaslik;
  
• 
  tashqi siyosiy faoliyat konsepsiyasiga muvofik, O`zbekiston Respublikasi dav- latning, xalkning oliy manfaatlariga, uning farovonligi va xavfsizligiga, mamlakatni modernizatsiya kilishning ustuvor yunalishlariga, amaldagi milliy konunchilik kamda qabul kilingan xalkaro majburiyatlarga amal kilgan kolda ittifoklar to`zish, xamdustliklarga va boshka davlatlararo to`zilmalarga kirish, shuningdek ulardan chikish kukukini o`zida saklab koladi;
  
• 
  O`zbekiston tinchliksevar siyosat yuritadi va xarbiy-siyosiy bloklarda ishtirok etmaydi, kar kanday davlatlararo to`zilmalar karbiy-siyosiy blokka aylangan takdirda ulardan chikish kukukini o`zida saklab koladi.
  

Aslini olganda, tarixiy tajriba shundan dalolat beradiki, davlatning siyosiy qarashlari va jaxon xamjamiyatidagi xalkaro munosabatlarda o`zviylikning mavjudligi uning jaxon xamjamiyatidagi mavkeini belgilash bilan birga, ichki siyosatda barkaror tarakkiyotning muxim omili bulib xizmat kiladi. O`zbekistonda ichki va tashqi siyosatning ana shunday soglom, kat’iyatli va ishonchli rivojlanishi bevosita uning xam dunyoviy, xam ichki mavkeini belgilamokda. Xozirgacha mavjud siyosiy qarashlar XXI asrda inson va insoniyat takdiri bilan boglik bulgan yunalishlar tizimini kamrab olmokda. Pre­zident Sh. Mirziyoev bugungi kunda va olis istikbolda O`zbekiston tashqi siyosatining asosiy vazifalarini anik belgilab berdi.

• 
  O`zbekiston Respublikasi kushni davlatlar xududlari kurolli mojarolar va kes- kinlik uchokdariga aylanishining oldini olish yo`zasidan siyosiy, iqtisodiy va boshka chora-tadbirlarni kuradi, shuningdek, o`z xududida xorijiy davlatlarning xarbiy bazalari va ob’ektlari joylashtirilishiga yul kuymaydi;
  
• 
  siyosiy, savdo-iqtisodiy, madaniy-gumanitar, ilmiy-texnikaviy va boshka soxalarda xalkaro xamkorlikni izchillik bilan rivojlantirish;
  
• 
  mamlakatimizda olib borilayotgan demokratik isloxotlarni xdmda jamiyatni va iqtisodiyotni modernizatsiya kilishning jadal jarayonlarini samarali amalga oshirish uchuy mumkin kadar kulay tashqi siyosiy shart-sharoitlarni shakllantirish;
  
• 
  Markaziy Osiyoda tinchlik va barkarorlikni saklash kamda mustaxkamlash, mintakani xavfsizlik va barkaror tarakkiyot zonasiga aylantirish, Afgonistonda tinch­lik va barkarorlikka erishishga kumaklashish;
  
• 
  jaxonning etakchi davlatlari va xalkaro tashqilotlar bilan strategik xamkorlik kilishning mutanosib, kupkirrali tizimini shakllantirish, mintakada geosiyosiy muvozanatni saqlab turish, O`zbekistonning savdo, iqtisodiy, texnologik, transport va boshka alokalarini keng diversifikatsiya kilish;
  
• 
  mavjud yoki yo`zaga kelayotgan muammolarni o`z vaqtida xal etish uchun siyosiy diplo- matik xamda xalkaro xukukiy mexanizmlardan, jumladan, preventiv diplomatiya chora- tadbirlaridan foydalanish;
  
• 
  O`zbekistonning siyosiy va savdo-iqtisodiy soxadagi ishonchli, mas’uliyatli sherik sifatidagi xalkaro nufo`zini mustaxkamlash, mamlakatimizning tashqi dunyo uchun investitsion, sayyoxdik, madaniy-tarixiy jozibadorligini kuchaytirish;
  
• 
  milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmokdariga to`g`ridan-to`g`ri chet el investitsiyalari va ilgor texnologiyalarini jalb etish jarayonlarini kuchaytirish uchun ikki tomonlama va kup tomonlama xamkorlik mexanizmlaridan foydalanish va ularni rivojlantirish;
  
• 
  O`zbekistonning dunyoning yirik bozorlariga kafolatli chikishini ta’minlaydigan kup mukobilli transport-kommunikatsiya yulaklarining tizimini shakllantirish va rivojlantirish;
  
• 
  xorijdagi O`zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslarining xuquq va manfaatlari xar tomonlama ximoya kilinishini ta’minlash.
  

99. 
    Korrupsiya tushunchasi, korrupsiyaga qarshi kurashishning mazmun-mohiyati va uning milliy hamda xalqaro huquqiy asoslari.
    

Korrupsiya – shaxsni mansab mavqeidan shaxsiy maqsadlarda foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyat turidir. Korrupsiyaviy faoliyat xufyona iqtisodiyotning asosiy zararli va emiruvchi turlaridan biri hisoblanadi. Aksariyat hollarda korrupsiya deganda davlat mansabdorlari tomonidan o‘z shaxsiy manfatlarni ko‘zlab boylik orttirish maqsadida fuqarolardan pora olishi, qonunga xilof ravishda boylik orttirishi tushuniladi

• Бугунги кунда коррупция фуқароларнинг ижтимоий адолатга, давлат органларига нисбатан ишончини сусайтиради, давлатнинг иқтисодий ўсишига салбий таъсир кўрсатади, қолаверса жамиятдаги маънавий муҳитни бузилишига олиб келади.

• Ушбу иллатга қарши курашиш борасида мамлакатимизда қабул қилинган халқаро ҳужжатларни ратификация қилиш билан бирга, коррупция ва жиноятчиликка карши курашиш ҳамда унинг олдини олишга қаратилган миллий ҳуқуқий база ва тизимли амалиёт шаклланган.

• Бу борада Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги "Ўзархив" агентлиги тасарруфидаги архив муассасаларида ҳам тизимли ва самарали ишлар амалга оширилиб келинмоқда. Жумладан, архив муасасаларида коррупцион иллатларни олдини олиш ҳамда унга қарши курашиш мақсадида Агентликнинг 2015 йил 2 июнда 41-сонли буйруғи билан Комплекс чора-тадбирлар режаси тасдиқланган бўлиб, унинг тегишли бандлари ижросини таъминлаш бўйича доимий назорат ва мониторинг йўлга қўйилган. Айниқса, Агентликнинг 2015 йил 7 октябрда 67-сонли буйруғи асосида архив муассаларида “Хизмат кўрсатиш даражасини баҳолаш анкетаси” ишлаб чиқилиб, тизимидаги барча архив муассасаларига жорий этилган. Натижада фуқароларга архив муассасалари ходимлари томонидан кўрсатилаётган хизмат сифатининг яхшиланишига, иш самарадорлигини ошишига эришилди.

• 2016 йил айрим вилоят архив иши ҳудудий бошқармаларида ҳамда туман, шаҳар давлат архивларида хизмат кўрсатиш даражасини баҳолаш анкетасининг йўлга қўйилганлиги бўйича ўрганишлар ўтказилди.

• Мазкур ўрганишлар натижасида жорий йилнинг III чорак якунларига кўра "Ўзархив" агентлиги тизимидаги барча архив муассасаларига фуқаролардан жами 3 578 та хизмат кўрсатиш даражасини баҳолаш анкеталари келиб тушган бўлиб, улардан 3 553 тасида ижобий, 25 тасида салбий ҳолатларни кузатиш мумкин. Жумладан, архив муассасалридаги мавжуд салбий ҳолатлар акс этган 25 та сўровноманинг 9 тасида фуқароларнинг хужжатлари архив сақловига келиб тушмаганлиги; 8 тасида хужжатларда фуқаром тўғрисидаги маълумотлар қайд этилмаганлиги;

6 тасида фуқароларнинг ер-мулк ҳужжатларида камчиликлар мавжудлиги;

2 тасида архив маълумотларини фуқароларга тақдим этишда муддатидан кечикиш ҳолати мавжудлиги аниқланди.

• "Ўзархив" агентлигининг 2015 йил 15 июлдаги 4-сонли, 2016 йил 1,4,7,9-сонли кенгайтирилган Ҳайъат йиғилишлари баённомаларида тизимда коррупцион иллатлари олдини олиш ҳамда унга қарши курашиш бўйича масалалар қўриб чиқилди.

• Коррупцияга қарши кураш бўйича “Ўзархив” агентлиги комиссия аъзолари томонидан 2016 йил 16 май куни “Ўзархив” агентлиги тизими идораларида коррупцион иллатларнинг олдини олиш ҳамда коррупцияга қарши курашиш ҳолати тўғрисида йиғилиш бўлиб ўтди.

• Унда аниқланган камчиликларни ўз вақтида бартараф этиш ҳамда жисмоний ва юридик шахслар мурожаатларини ўрнатилган тартибда ўз вақтида бажарилиши юзасидан тегишли кўрсатмалар берилди.

• Бу каби ўтказилган тадбирларнинг аҳамияти шундаки, архив муассасаларида фуқароларга кўрсатилаётган хизмат сифатини яхшилашга, архив муассасаси ва фуқаролар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлашда юзага келаётган камчиликларни аниқлашга ва турли коррупцион иллатларни олдини олишга хизмат қилади.

Korrupsiya – shaxsni mansab mavqeidan shaxsiy maqsadlarda foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyat turidir. Korrupsiyaviy faoliyat xufyona iqtisodiyotning asosiy zararli va emiruvchi turlaridan biri hisoblanadi. Aksariyat hollarda korrupsiya deganda davlat mansabdorlari tomonidan o‘z shaxsiy manfatlarni ko‘zlab boylik orttirish maqsadida fuqarolardan pora olishi, qonunga xilof ravishda boylik orttirishi tushuniladi

100. 
     “Korrupsiya qarshi kurashish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining mazmuni va qo‘llash doirasi.
     

O‘zbekiston Respublikasining 2017 yil 3 yanvarda qabul qilingan “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”giqonunida “korrupsiya” tushunchaga quydagicha ta’rif berildi: “Korrupsiya” deganda - shaxsning o‘z mansab yoki xizmat mavqeidan shaxsiy manfaatlarini yoxud o‘zga shaxslarning manfaatlarini ko‘zlab moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof ravishda foydalanishi, xuddi shuningdek bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etish tushuniladi; shuningdek, korrupsiyaga oid huquqbuzarlik deganda— korrupsiya alomatlariga ega bo‘lgan, sodir etilganligi uchun qonun hujjatlarida javobgarlik nazarda tutilgan qilmish tushuniladi”⁶. SHuningdek, qonunda manfaatlar to‘qnashuvi tushunchasiga ham izoh berilgan bo‘lib - u shaxsiy (bevosita yoki bilvosita) manfaatdorlik shaxsning mansab yoki xizmat majburiyatlarini lozim darajada bajarishiga ta’sir ko‘rsatayotgan yoxud ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan hamda shaxsiy manfaatdorlik bilan fuqarolarning, tashkilotlarning, jamiyatning yoki davlatning huquqlari va qonuniy manfaatlari o‘rtasida qarama-qarshilik yuzaga kelayotgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan vaziyat anglanadi. Qonunda korrupsiyaga qarshi kurashning asosiy prinsiplari sifatida qonuniylik; fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvorligi; ochiqlik, shaffoflik va tizimlilik; davlat va fuqarolik jamiyatining o‘zaro hamkorligi; korrupsiyadan ogohlantirish va javobgarlikning muqarrarligi bo‘yicha choralar ustuvorligi kabilar mustahkamlab qo‘yilgan.

Qonunda korrupsiyaga qarshi kurash sohasida davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilar belgilab qo‘yildi:

• 
  aholining huquqiy savodxonligi va huquqiy madaniyatini oshirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan toqatsizlikni shakllantirish;
  
• 
  davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyadan ogohlantirish bo‘yicha choralarni amalga oshirish;
  
• 
  korrupsion huquqbuzarliklarni o‘z vaqtida aniqlash, ular oqibatlari, sabablari va keltirib chiqargan sharoitlarni bartaraf etish hamda korrupsion huquqbuzarliklar sodir etilgani uchun muqarrar jazolash tamoyilini tadbiq etish.
  

Qonunda davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyadan ogohlantirish bo‘yicha qator choralar belgilandi. Jumladan, davlat organlari faoliyatining ochiqligi va hisobdorligini ta’minlash, parlament va jamoatchilik nazorati, mansabdor shaxslar faoliyati sifatini baholash hamda ishga qabul qilish va mansab pillapoyalaridan ko‘tarilishda ochiqlik va xolislik tamoyili asosida tanlovlar asosidagi saralashlarga amal qilish mexanizmlarini joriy etish belgilandi. Davlat organlari xodimlarining huquqiy maqomi aniqlanib, ularni ijtimoiy himoya qilish, moddiy ta’minotini oshirish va mehnat faoliyatini har tomonlama rag‘batlantirish choralarini ko‘rishga shart-sharoitlar yaratildi.

Ijtimoiy-iqtisodiy va tadbirkorlik sohalarida korrupsiyani yuz bermasligi yoki undan voqif etish qator choralar qatoridan ma’muriy va byurokratik to‘siqlarni bartaraf etish, turli ro‘yxatga olish, ruxsat berish va litsenziyalash jarayonlarini soddalashtirish va ularni rasmiylashtirish tezkorligini oshirish, davlat organlarining nazorat-tekshiruv vakolatlarini optimallashtirish hamda ular bilan tadbirkorlik sub’ektlari o‘rtasida o‘zaro munosabatlarning uzoqdan masofaviy tarzda bog‘lana olish shakllarini joriy etish belgilandi.

Qonunda davlat organi xodimi biror bir shaxs tomonidan uni korrupsion huquqbuzarlikni sodir etishga da’vat qilish holati, shuningdek, boshqa xizmatchilar tomonidan shu kabi holatlarning amalga oshirilishi bo‘yicha unga oshkor bo‘lgan ma’lumotlarni o‘z rahbari yoki huquqni muhofaza qilish organlariga murojaat etish huquqlari belgilab qo‘yildi. Mazkur majburiyatlarning amalda bajarilmasligi qonunchilikka muvofiq tegishli ravishda jazolanishi qoidasi o‘rnatildi. Korrupsion jinoyat to‘g‘risida axborot bergan shaxs davlat himoyasi ostiga olinadigan bo‘ldi. SHuningdek, mazkur qoida yolg‘on ma’lumotlarni taqdim etuvchi fuqarolarga nisbatan amal qilmasligiga e’tibor qaratildi..

101. 
     Fuqaroviylik, mazmun-mohiyati va asosiy xususiyatlari
     

Fuqaroviylik mamlakatning rivojlanish bosqichlarida, boshqacha aytganda o‘tish davrida yaqqol namoyon bo‘ladi. Bugungi kunda ham ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlarni boshidan kechirayotgan, aniqrog‘i fuqarolik jamiyati barpo etayotgan turli mamlakatlarda fuqaroviylik muhim ahamiyat kasb etmoqda. Fuqaroviy faollikning negizini anglash uchun avvalo fuqaroviylikning nazariy mohiyatini tushunish talab etiladi.

Fuqaroviylik bir davlatga mansublikni anglash, davlatga sodiqlik hamda vatanparvarlik hissi sifatida talqin etilishi mumkin. Bunda davlatni, konstitutsiyani, davlat ramzlarini hurmat qilish, davlat tuzumini va qonun ustuvorligini himoya qilishga tayyorlik nazarda tutiladi. Fuqaroviylikni insonga huquqiy, ijtimoiy, ma’naviy va siyosiy jihatdan layoqatli ekanligini his etishni ta’minlovchi jamlovchi tushuncha sifatida ham talqin etish mumkin.

V.Dalning qayd etishiga qaraganda, “fuqaroviylik fuqarolik jamiyatini tuzish uchun jamiyatning ongi va bilimi darajasini ifoda etgan holatdir”.

Ko‘rinib turganidek, fuqaroviylik nafaqat insonning huquqiy maqomi, balki uning bilimi va jamiyatning holatini anglashi, ijtimoiy me’yorlardan xabardorligi va ularga rioya qilishiga bog‘liq. Bu erda fuqarolar tomonidan jamiyat taraqqiyoti yo‘lida amalga oshiriladigan birdamlik, o‘zaro hamkorlik singari ixtiyoriy faoliyat ham nazarda tutiladi. Bunday holatda fuqaroviylikda huquqqa nisbatan ma’naviyatning ustuvorligi namoyon bo‘lmoqda. Aslida ko‘pgina an’anaviy jamiyatlarda hamisha fuqaroviylik huquqiy mazmunda emas, balki ko‘proq ma’naviy axloqiy ko‘rinishda namoyon bo‘ladi.

Fuqaroviylik bir tarafdan jamiyatda shaxsning oliy darajada mustaqilligini, ikkinchi tarafdan esa kishilarning jamiyat hayotidagi ishtirokida namoyon bo‘ladigan yuqori darajadagi birdamlikni nazarda tutuvchi qarashlar majmuini ifoda etadi.

Quyidagilar fuqaroviylikni ifoda etuvchi muhim jihatlar qatoriga kiradi:

• 
  fuqaroning o‘z haq-huquqlarini tushunishi va uni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmasi;
  
• 
  boshqa fuqarolarning haq-huquqlarini hurmat qilish;
  
• 
  fuqaroning o‘z xatti-harakati uchun shaxsiy javobgarligi;
  
• 
  davlat va jamiyat oldida o‘zining huquqiy va axloqiy mas’uliyatini anglash;
  
• 
  fuqarolarning tengligi;
  
• 
  yuksak ma’naviy-axloqiy mezonlarga asoslangan holda ijtimoiy voqelikka nisbatan ob’ektiv va tanqidiy yondashuv;
  
• 
  hokimiyat bilan, boshqa fuqarolar va jamoat birlashmalari bilan ijobiy muloqot yuritish qobiliyati;
  
• 
  bir mamlakat, jamiyat va davlatga, shuningdek unga tegishli huquqiy, madaniy va til makoniga mansublikda ifodalangan fuqaroviy o‘zlikni anglash va hokazolar.
  

Fuqaroviylikni faollik nuqtai nazaridan shartli ravishda darajalarga ham ajratish mumkin:

• 
  fuqaro mas’uliyatli, ongli va vijdonli bo‘lsa u dastlabki pog‘onada, ya’ni fuqaroviy xususiyatlarga ega bo‘lgan shaxslar qatoriga kiritish mumkin;
  
• 
  agar fuqaroda atrofda bo‘layotgan voqea-hodisalarga nisbatan ma’lum bir munosabati shakllangan bo‘lsa uni fuqaroviy pozitsiyasiga ega bo‘lgan shaxs sifatida e’tirof etish mumkin;
  
• 
  agar fuqaroda o‘z haq-huquqlari hamda burchi uchun amaliy harakatni bajarish ko‘nikmasi mavjud bo‘lsa uni faol fuqaro sirasiga kiritish mumkin.
  

102.