O'zbekistonda sement sanqati

Portlandsement klinkerining mineralogik tarkibini aniqlash. Klinkerning mineralogik tarkibi kimyoviy tahlil ma'lumotlari va to'yinish koeffitsiyenti qiymati bo'yicha hisoblab aniqlanadi.
Kalsiy silikatlar C₃S va C₂S miqdorini hisoblashda silikatlarning asoslilik darajasi (AD) degan tushunchadan foydalaniladi. AD deganda, bir molekula SiO₂ ga to'g'ri keladigan CaO molekulalar soni tushuniladi. Masalan, C₂S ning asoslilik darajasi 2 ga, C₃S ning asoslilik darajasi esa 3 ga teng. Klinkerdagi silikatlarning asoslilik darajasi 3 ga teng bo'lsa, u holda hamma kremniy ikki oksid ohak bilan uch kalsiy silikat holida, AD 2 ga teng bo`lsa, ikki kalsiy silikat holida bog'langan bo'ladi. AD ning oraliq qiymatlari klinkerda C₃S dan tashqari C₂S ham borligini ko'rsatadi. Modomiki, to'yinish koeffitsiyenti 1 ga teng bo'lganda hamma kremniy ikki oksid ohak bilan C₃S holida bog'langan. TK 1 dan kichik bo'lsa, klinkerda C₂S bor bo'ladi, har qaysi portlandsement klinkeri uchun silikatlar asoslilik darajasini quyidagicha belgilash mumkin:
AD = 3TK.
Klinkerdagi uch kalsiy silikatning foiz miqdori qum-tuproq foiz miqdoriga qarab aniqlanadi. Chunki yuqorida aytilganidek, uch kalsiy silikatda har 1% SiO₂ ga 2,8% CaO to'g'ri keladi. Ular o'zaro ta'sirlashib, 3,8% C₃S ni hosil qiladi. U vaqtda klinkerdagi C₃S ning miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin:
%C₃S=3,8 • SiO₂(AD-2)
yoki
% C₃S=3,8SiO₂(3TK-2).

Formuladan ko'rinib turibdiki, ayinna (3TK-2) 1 ga teng bo'lsa (AD=3), klinkerning hamma qumtuprog'i C₃S holida birikkan bo'ladi.

C₂S ning miqdorini aniqlash uchun formula quyidagi ko'rinishga keltiriladi: Yoki
Chunki ikki kalsiy silikatda har 1 % SiO₂ ga 1,87 % CaO to'g'ri keladi. Ular
o'zaro ta'sirlashib, 2,87 %C₂S hosil qiladi.
ikkinchi formula AD-3 (TK-1) bo'lganda klinkerdagi C₂S miqdori nolga tengligini ko'rsatadi.
Klinkerdagi giltuproq (A1₂O₃) C₃A va C₄AF holida bog'langan bo'ladi. C₄AF holda birikkan giltuproqning foiz miqdori har 1% Fe₂O₃ ning 0,64% A1₂O₃ ni biriktirishiga qarab aniqlanishi mumkin:

Klinkerdagi qolgan giltuproq C₃A ni hosil qiladi. 1% ortib qolgan A1₂O₃ esa 1,65% CaO bilan o'zaro ta'sir etishib, 2,65% C₃A ni beradi. Bu sharoitda uch kalsiy alyuminat miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi:

Qavs ichidagi ayirma C₄AF hosil bo'layotganda Fe₂O₃ yutgan giltuproq miqdorini ifodalaydi.

To'rt kalsiy alyumoferrit ilgari qabul qilingan shartga ko'ra ikki modda, ya'ni C₃A va CF dan iborat deb qaraladi. Har 1 % CaO 0,35% Fe₂O₃ bilan o'zaro ta'sir etishib, 1,35% CF hosil qilishi hisobga olinsa, C₄AF ning miqdori quyidagi
formuladan aniqlanadi:
2,65 • 0,64-Fe₂O₃ ko'paytma C₄AF ning tarkibida C₃A holida birikkan giltuproq miqdorini ko'rsatadi.
1% Fe₂O₃ ning 3,04% C₄AF hosil qilishi ham aniqlangan. U vaqtda C₄AF foiz miqdori oddiyroq formula bo'yicha hisoblanishi mumkin:

Keltirilgan formulalardan foydalanib, klinkerning mineralogik tarkibini kimyoviy tahlil ma'lumotlari bo'yicha aniqlash mumkin. Formuladagi SiO₂ va CaO ning foiz miqdori ularning birikkan holdagi miqdoriga teng. Bu miqdor shu oksidlarning klinkerdagi umumiy miqdori bilan erkin holdagi miqdori ayirmasi tariqasida aniqlanadi.

4.