O’zbekistonda innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish muammolari va yechimlari

Toshkent Moliya instituti

Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.

kelgan hamda texnologiyalar transferini tezlashtirgan. Shuning bilan bir qatorda, davlat tasarrufidagi ilmiy-texnologik ishlanmalarga bo’lgan huquqni davlat-hususiy (aralash) va hususiy korxonalarga berish ham innovativ yangiliklarning iqtisodiyotga tadbiqini va tijoriy ishlatilishini tezlashtirishi kuzatilgan. Bunday muammolarni hal qilish uchun Vazirlar Mahkamasining “Respublika yoki viloyat byudjetlari mablag’lari hisobiga yaratilgan intellectual mulk ob’ektlarning hisobi, huquqiy inventarizatsiyasi va ishlatilishi haqida” gi ko’rsatmasini ishlab chiqish va tasdiqlash talab qilinadi.

Yana shuni ham aytishimiz lozimki, innovatsion texnologiyalar bozorida faoliyat ko’rsatilganida ba’zi tushunarsiz holatlarga ham duch kelish mumkin. Masalan, zamonaviy Evropa sanoat texnologiyasi qiymati taxminan 100 milliondan 1 mlrd dollargacha bo’lsa, uni ishlatish huquqini sotib olish 100 mln dollar atrofida turadi. Bular biz uchun tushunarsiz bir holat, chunki qandaydir qog’ozlarni yoki texnologiya yozilgan disklarni millionlab dollarlarga sotib olish bizning mamlakatimizda juda ham g’ayritabiiy operatsia hisoblanadi. Buni bojxona xodimlari ham, soliq hizmati xodimlari ham, buxgalteriya ham tushuna olmaydi. Demak, bizning dunyoqarashimiz va iqtisodiyotimiz intellectual mulk ko’rinishidagi zamonaviy texnologiyalarni hazm qilishga hali moslashmagan, deyishimiz ham mumkin. Shunday qilib, xozirgi davrda O’zbekiston va rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotlarida shunga o’xshash farqlar hamda tushunmovchiliklar borligini ta’kidlashimiz mumkin. Nafsilambirini aytganda, zamonaviy bilimlarga asoslangan innovatsion iqtisodiyotda hech qanday tushunarsiz holat yoki qandaydir aldam-qaldam yo’q, ammo biz bunga siyosiy jihatdan tayyor

160 Toshkent Moliya instituti

Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.

emasmiz, chunki bu iqtisodiyot yuqorida ko’rsatib o’tganimizdek, taxminan 90% mulkdorlar almashinishini talab qiladi va ular buni juda yaxshi tushunib, iqtisodiyotga innovatsion yangiliklar kiritilishiga jiddiy qarshilik ko’rsatadilar. Ular o’zlari unchalik yaxshi tushunmaydigan va ilm-texnikaga hamda zamonaviy bilimlarga asoslangan iqtisodiyotda yaxshi mulkdor bo’lishlariga ko’zlari yetmaydi, ammo almisoqdan qolgan zavod va fabrikalari ularga kafolatlangan daromad berib turadi. Shuning uchun bizdagi mulkdorlar rivojlangan mamlakatlardagi huddi shunday korxonalar ularnikidan 40-50 barobar samaradorroq ekanligini bilib turgan holda ham texnologik innovatsiyalarga tish-tirnoqlari bilan qarshi turadilar. Bu esa barcha innovatsion o’zgarishlar siyosiy o’zgarishlarsiz amalga oshishi mumkin emasligini ko’rsatadi, chunki bu oddiy miqdoriy o’zgarishlar emas, balki iqtisodiyot hamda ijtimoiy hayotdagi butunlay yangi sifat o’zgarishlariga o’tishdir. Ammo bu islohotlarni asta-sekin qilib bo’lmaydi, buning uchun kichik vaqt oralig’ida katta innovatsion sakrash bo’lishi lozim va bu sakrashni amalga oshirish juda qiyin bo’ladi. Mamlakatimiz kelajagi uchun hayotiy muhim bo’lgan bunday innovatsion texnologik o’zgarishlarni ko’pchilik tushunmaydi, ittifoqchilar xozircha faqatgina kichik va o’rta biznez mutasaddilari, davlat idoralaridagi bilimli amaldorlar hamda malakali ilmiy-texnik xodimlar bo’lishi mumkin. Shu sababl, ular ko’magida barhca ishlar boshlanishi va ommaviy axborot vositalari orqali innovatsion o’zgarishlarning (kerak bo’lsa, innovastion ilmiy-texnik revolyutsiyaning) ahamiyatini keng aholi ommasiga, ayniqsa mulkdorlarga, amaldorlarga, tadbirkorlarga va ilmiy-texnik xodimlarga atroflicha tushuntirish kerak bo’ladi. Innovatsion iqtisodiyotga o’tish

161