O’zbekistonda innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish muammolari va yechimlari

Toshkent Moliya instituti

Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.

mamlakatning butunligini, millarlararo totuvlik asosini va O’zbekistoning xududiy birligining saqlanishi uchun hayotiy zarur tadbirdir. Ammo yaqin va uzoq xorijdagi rivojlangan (va rivojlanmagan) davlatlar bunga tish-tirnoqlari bilan qarshi bo’lib, bu jarayonga imkoniyat boricha xalaqit berishga urinadilar, chunki ular uchun O’zbekiston kuchli raqobatchi bo’lishi kerak emas, balki mamlakatimiz ular uchun kerakli bo’lgan ba’zi turlardagi homashylaroning doimiy va yirik yetkazuvchisi bo’lgani ma’qul. Bilimlarga asoslangan innovatsion iqtisodiyot biz uchun halqning ijodiy potentsialini mamlakat manfaatlari yo’lida ishlatishning bir yagona tarixiy imkoniyatidir. Buni ham potentsial raqobatchilarimiz istamaydilar va bizga qarshi turli xil – siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy choralar ko’ra boshlaydilar. Chet davlatlar ekspertlari nazarida O’zbekiston homashyo tayyorlashga mutahassislashgan mamlakat va dunyoviy mehnat bo’linishda uning o’rni faqatgina homashyo tayyorlash bilangina aniqlanadi – demak, ular nazarida bizning mamlakat uchun innovatsion qonunlar va bu bilan bog’liq bo’lgan chora-tadbirlar ishlab chiqish hamda innovatsion rivojlanish yo’li maqsadga muvofiq emas. Bizning halqimizga nisbatan bunday past nazar bilan mensimasdan qarashdan qatiyan qutulish va innovatsion rivojlanishning magistral yo’liga tushib olish uchun xuddi shu ular istamaydigan qonunlarni qabul qilish, chora-tadbirlar ko’rish va ularni hayotga sobitqadamlik bilan joriy qilish lozim. Yana shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, bizda rivojlangan mamlakatlardan farqli o’laroq, “informatsiya” iqtisodiy aylanma predmeti ham, mulkchilik predmeti ham emas. Bizda qog’oz mulk, ammo unda yozilgan ma’lumotlar mulk emas. Masalan, biror bir

162 Toshkent Moliya instituti

Mualliflar: Ayupov R. X., Boltaboeva G.R.

muallif qandaydor ilmiy, amaliy yoki texnika faniga oid kitob yoki qo’llanma (yohud maqola, darslik, uslubiy qo’llanma, elektron darslik, monografiya, internetga joylashtirilgan elektron qo’llanma, komp’yuter uchun yangi foydali dastur va boshqalar) yozsa, uni nashr qilish uchun millionlab pul sarflanadi, ammo muallif uchun qalam xaqqi juda kam darajada bo’ladi yoki umuman bo’lmaydi. Bu holat esa muallifning keyingi ilmiy ishlar qilishiga va kitoblar yozishiga ma’naviy va moddiy jihatdan hech qanday imkon qoldirmaydi – endi u bunday ishlarni xo’jako’rsingagina yuzaki va sayoz ravishda qila boshlaydi. Rivojlangan mamlakatlarda esa qog’oz ham, unda yozilgan ma’lumotlar ham mulk hisoblanadi va u qandaydir moddiy yoki ma’naviy ko’rinishda taqdirlanadi. Innovatsiya sohasida amalga oshiriladigan barcha tadbirlar ham turli hil va ko’rinishdagi ma’lumotlar (informatsiya) bilan tugallanadi. Ammo bu ma’lumotlar, yuqorida aytganimizdek, mulk emas, shuning uchun ularni qonunni buzmasdan turib istalgan insonga sotish mumkin. Chet el fondlari va bunday ishlarga mutahassislashgan tashkilotlar bu ma’lumotlarni juda arzon narxlarda sotib olib, ular asosida o’z mamlakatlarida patentlar va texnologiyalarga huquqlar oladilar. Endi ushbu patent va texnologiyalar innovatsion iqtisodiyot ishlayotgan mamlakatlarniki bo’ladi-qoladi. Misol: siz internetga kirib, o’z g’oyalaringizni biror bir chet el fondiga 10 dollardan sotishingiz mumkin. Ular shunday g’oyalarning 1000 tasidan bittasini tanlab, unga patent olib va uni sotib, bir necha million dollar foyda olishlari mumkin. Afsuski siz buni bilmaysiz ham, mamlakatingiz esa endi sizning g’oyangizni patent yoki texnologiya ko’rinishida ulardan sotib olishiga to’g’ri keladi. Xozirgi davrda O’zbekistonda ilmiy-texnik g’oyalar

163 Toshkent Moliya instituti