Urushdan keyingi yillarda o‘zbek xalq xo‘jaligini tiklash va urush talofotlarini tugatish uchun kurash
Yashin tezligida urush olib borish rejasiga ega bo„lgan nemis-fashist qo„shinlari
shiddat bilan Sharqqa qarab harakat qilar edi. Front yaqinidagi shahar va qishloqlardan yuz
minglab aholi, sanoat korxonalari, o„quv yurtlari, ilmiy tashkilotlar va boshqa moddiy
boyliklarni mamlakat ichkarisiga-Sharqqa ko„chirish boshlandi. O„rta Osiyo respublikalariga
evakuatsiya qilingan 308 korxonaning 104 tasi (Leningrad to„qimachilik mashinalari zavodi,
“qizil-Oqsoy”, “Rosselmash”, Sumsk kompressor va Dnepropetrovsk karborund zavodlari,
Moskvadagi “Elektrokabel” va “Pod'yomnik” zavodlari, Temir yo„llar xalq komissarligining
mashinasozlik zavodi, Chkalov nomidagi aviatsiya zavodi, “Krasno‘y put” zavodi, Kievdagi
“Transsignal” zavodi, Stalingrad kimyo kombinati va boshqalar) O„zbekistonga; ulardan 55 ta
korxona Toshkent va Toshkent viloyatiga, 14 ta zavod va fabrika Samarqandga, 22 tasi
Farg„ona vodiysiga, ikkitasi Buxoro viloyatiga joylashtirildi. Bu korxonalarni joylashtirish,
montaj qilish va g„oyat qisqa muddatlarda ishga tushirish vazifasini tashkiliy jihatdan
ta'minlash ishi bilan maxsus komissiya shug„ullandi.
Evakuatsiya qilingan zavod va fabrikalarni tiklashda talabalar, o„quvchi, uy bekalari,
fan va madaniyat xodimlari, xizmatchilar va kolxozchilar katta kuch g„ayrat bilan tinim
bilmay mehnat qildilar va qisqa kunlarda, ya'ni “Rosselmash” 25 kunda, “qizil Oqsoy” zavodi
bu yerga yetib kelganidan keyin oradan 29 kun o„tganda ishga tushirilib, mahsulot bera
boshladi. 1941 yil dekabrga kelib evakuatsiya qilingan korxonalarning qariyb 50 tasi ishga
tushirildi. 1942 yil birinchi yarmida esa barcha keltirilgan sanoat korxonalari mahsulot
chiqara boshladi.
Sanoatning yangi yo„nalishlarining paydo bo„lishi, zavod va fabrika tarmoqlarining
kengayishi kadrlarga bo„lgan talabni ham oshirdi. Shuningdek, ko„p minglab tajribali
ishchilarning frontga ketishi ham zavod va fabrikalarda ishchilar sonining qisqarishiga olib
keldi. Natijada kasbga ega bo„lmagan kishilarni ham ishga jalb qilib, ishlab chiqarish
jarayonida kasb o„rgatila boshlandi. Ayniqsa 1942 yil 13 fevraldagi O„zSSR Oliy Soveti
Prezidumining farmoni bilan ishlamayotgan mehnatga layoqatli ayollar, o„smir yoshlar,
nafaqaxo„rlar hisobiga ishchilar safi to„ldirildi. 1942 yilga kelib respublika sanoat
korxonalarida ishlayotgan xotin-qizlar 63,5 % ni tashkil qilgan. Respublika ishchilar sinfining
o„sishida salmoqli o„rin tutgan yoshlarni kasbga o„rgatish uchun 1942 yil oxirida 31 ta FZO
88
(fabrika-zavod ta'limi) maktabi ochildi. Umuman 15 ta hunur maktabi va 45 ta FZO
maktablari yoshlarga kasb mahoratlarini o„rgatdi. Ayniqsa qisqa kurslarda ishchilarni
ommaviy tayyorlash, yakka tartibda va brigada usullarida shogirdlarni tayyorlash bu davrda
keng yoyildi. Natijada urushning ikki yili davomida O„zbekistonda 105673 nafar ommaviy
kasbdagi sanoat ishchilari tayyorlangan bo„lib, shundan 73 ming nafari bevosita ishlab
chiqarish jarayonida hunar egalladi. Ishchilar sinfining umumiy soni urush oxirlariga kelib
196,2 ming kishiga yetdi-ki, bu urush boshlangandagi sonidan 54,6 mingga ko„pdir. Ochlik,
charchoq, toliqish, qiyin sharoitlarga qaramasdan ilg„or ishchilar kunlik normalarini 300-400,
hatta 500 foizga qadar bajargan vaqtlari ham bo„lardi. Bularga: qirg„izboev, Hamroev,
Yusupov, Nishonov kabi “Yangi turmush” artelining ishchilarini sanab o„tish mumkin.
Ikkinchi jahon urushi yillarida respublikada transport va aloqa vositalarining uzluksiz
va unumli ishlashini tashkil qilishga alohida e'tibor berildi. Muhim va asosiy transport vositasi
hisoblangan temir yo„l ham harbiy holatga o„tkazildi. Joriy qilingan poezdlar harakatining
yangi grafigiga asosan harbiy yuklarni birinchi navbatda to„xtovsiz o„tkazib yuborish ko„zda
tutildi.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |