|
XX asrning 20 yillari ohirlarida sovetlar mamlakatida ma’muriy buyruqbozlik, byurokratik tuzumning qaror topishi.
Urushdan keyingi yillarda Sho’rolar hukumati Kommunistik partiya rahnamoligida boshqa mustamlaka o‘lkalari qatori O‘zbekistonda ham ulug‘ saltanatchilik, shovinistik va milliy zulm siyosatini yanada avjiga chiqardi. Natijada, O‘zbekiston va o‘zbek xalqi ijtimoiy hayotining barcha sohalarida o‘zining milliy haq-huquqlari kamsitildi. Bu hol 80-yillarning ikkinchi yarmida mamlakatda totalitar tuzumga qarshi harakatning asosiy sabablaridandir.
O‘zbekistonda qurilgan va ma'lum darajada ahamiyatliroq bo‘lgan sanoat korxonalarining ko‘pchiligi batamom Markazga bo‘ysinar edi. Faqat 10 foizigina bevosita O‘zbekistonga boysingan va respublika iqtisodiyotida hal qiluvchi o‘rin tutmagan. Respublika o‘zi ter to‘kib etishtiradigan va Markazga yetkazib beradigan juda qimmatli xomashyo mahsulotlari-paxta, nitron, kaprolaktam va boshqalarai o‘zida tayyor mahsulot tarzida ishlab chiqarish imkoniyati bo’lmaganligidan, uni tayyor mahsulot tavarlari shaklida bir necha barobar qimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbur bo‘ldi. Natijada hayot uchun zarur va qimmatli xomashyolarni ishlab chiqarayotgan O‘zbekiston bu mahsulotlarni yetishtirishda foyda emas, zarar ko‘rdi. Markazdan dotatsiyalar olib yashaydigan «boqimanda» respublikaga aylantirildi. Va aksincha, bunday xomashyo mahsulotlari tarzida sotuvchi Rossiya bundan behisob boyliklar olib, foyda orttirdi.
1946-1991-yillar mobaynida shorolar hukumati O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini ilgarigi yillardagidek bir tomonlama rivojlantirish yo’lidan olib bordi va asosan paxtachilik taraqqiyotiga e'tibor berdi. Kommunistik partiya va sho’rolar hukumati paxtachilikni rivojlantirishga qaratilgan o’nlab qarorlar qabul qilindi. Uni rivojlantirish bilan bog‘liq rejalar Moskvada Davlat reja qo‘mitasida ishlab chiqilar va xalq xo‘jaligini rivojlantirish direktiv hujjatlariga asos qilib olinar edi. O‘zbekistonda Amudaryo va Sirdaryo havzasi suvlari hisobidan 20 dan ortiq suv omborlari, o’nlab kanallar barpo etildi. O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligiga etkazib beriladigan mineral og‘itlar yildan-yilga oshirildi. Paxta maydonlari kengaytirildi. 1940-yilda 923,5 ming gektar erga chigit qadalgan bo‘lsa, 1987-yilda 2007,7 ming gektarga ekildi, ya'ni 2 barobardan ziyodroq oshdi. Paxta yakkahokimligining kuchayishi qishloq xo‘jaligining boshqa sohalarini qoloqlikka olib keldi, g‘alla, chorvachilik mahsulotlari, sabzavot-mevaga aholining talabi qo’ndirilmadi.
Urushdan keyingi yillarda dunyo xalqlari ortasida tinchlik va hamkorlikni mustahkamlashga O‘zbekiston o’z hissasini qo’shdi, uning xorijiy mamlakatlar bilan savdo va madaniy aloqalari kengaydi. Chet davfatlarga mahsulot chiqarishida O‘zbekiston sobiq ittifoqda RSFSR va Ukrainadan keyingi uchinchi o’rinda turdi. Qorako’l teri va paxta tolasidan boshlab, mashinasozlik mahsulotlarining 250 turi tort qit'aning deyarli hamma mamlakatlariga chiqarildi. Ming afsuski, bu mahsulotlar O‘zbekiston nomidan emas «SSSRda ishlangan» degan tamg‘a bilan dunyoga tanildi. 1958-yilda O‘zbekiston dunyoning 32 mamlakatiga sanoat va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini chiqargan bo’lsa, 1970-yiida 76 mamlakat bilan savdo aloqalarini olib bordi.
O‘zbekistonda fan va texnikaning hamma sohalarida yirik olimlar yetishib, fan nomzodlarini va doktorlarini tayyorlash bo’yicha sobiq SSSRda oldingi qatorlarga chiqdi. 1950-yil O‘zbekistonda 1760 fan nomzodi, 380 fan doktorlari ilmiy ish olib borar edi. 1965-yilda esa fan nomzodlarining soni 4000 va fan doktori 324 kishiga yetdi. Partiyaviy-g‘oyaviy tizimga qaramasdan adabiyot va san'at sohasida ko‘zga ko’rinarli asarlar yaratildi. G‘afur G‘ulom, Uyg‘un, Zulfiya, Mirmuhsin va boshqalarning tinchlik mavzusiga bag‘ishlangan she'rlari vujudga keldi. 60-yillarda adabiyotga yangi avlod kirib keldi. Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, O‘lmas Umarbekov, Ozod Sharafiddinovlar bilan birga iste'dodli Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, O‘tkir Xoshimov, Muhammad Ali kabi yosh adabiyotchilar maydonga chiqdi.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
