O‘zbekistonda davlat qarzlarini boshqarish xususiyatlari

Davlat qarzini boshqarish

Davlat qarzlari iqtisodiy oʻsishni jadallashtirishning muhim vositasi, samarali investitsiyalar manbai va salbiy tashqi omillar ta’sirini yumshatish vositasidir. Biroq, davlat qarzining haddan tashqari toʻplanishi davlatning toʻlov qobiliyati muammolarini yanada kuchaytirishi va pirovardida qarz inqiroziga olib kelishi mumkin. Davlat majburiyatlarining tez oʻsishi, qarzning muhim foiz stavkasi va valyuta xatarlari, toʻplangan qarzlarni qayta moliyalashtirish zarurati davlat moliya tizimiga katta xavf tugʻdiradi. Shu sababli, bugungi kunda, hech qachon boʻlmaganidek, davlat qarzlarini samarali boshqarish davlatning qarz xavfsizligini ta’minlashning zarur omili va jamiyatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish muammolarini hal qilishning samarali vositasidir.

Qarzlarni boshqarish boʻyicha oqilona amaliyotning ahamiyati va samarali va ishlab kapital bozoriga boʻlgan ehtiyoj bozor qarzlarining bir necha inqirozlari paydo boʻlishi bilan birinchi oʻringa chiqdi. Garchi, ehtimol davlat qarzlarini boshqarish siyosati ushbu inqirozlarning yagona yoki asosiy sababi boʻlmasa-da, davlatning qarz portfelining yuqori darajasi, foiz stavkalari va valyuta tarkibi, shuningdek, shartli majburiyatlar jiddiy sabab boʻladi. Inqirozlarni koʻrib chiqish, makroiqtisodiy siyosat sifatini belgilash sharoitida ham, qarzlar bilan bogʻliq xatarlarni boshqarish amaliyoti iqtisodiyotning iqtisodiy va moliyaviy zarbalarga nisbatan zaifligini oshiradi. Ba’zan ushbu xatarlarni nisbatan toʻgʻridan-toʻgʻri chora-tadbirlar yordamida neytrallashtirish mumkin, masalan: qarzdorlik muddatini uzaytirish va qarzga xizmat koʻrsatish uchun yuqori xarajatlarni toʻlash, miqdorni sozlash, shartli majburiyatlarga nisbatan mezonlarga va davlat shartnomalariga qarab valyuta zaxiralarining toʻlash muddati va tarkibini belgilash.

Sifatli qarz tuzilmalari mamlakatlarga foiz stavkasi, valyuta va boshqa xatarlarni kamaytirishga yordam beradi. Ko'pgina mamlakatlar ushbu tuzilmalarni, iloji boricha, portfelning kelajakdagi tarkibini nazorat qilish uchun kerakli valyuta tarkibi, qarz muddati va toʻlov tuzilishi bilan bog'liq portfel rahbarligini tashkil etish orqali qoʻllab-quvvatlamoqdalar.

Qarzning paydo boʻlishi odatda byudjetni moliyalashtirish zarurligining oqibatlaridan biridir. Biroq, bundan tashqari, davlat qarzini yaratish va koʻpaytirish sabablari quyidagilardir:

• 
  daromadlar oʻsishi boʻlmagan taqdirda xarajatlarni koʻpaytirish zarurati;
  
• 
  davlat xarajatlarini kamaytirmasdan soliq yukini kamaytirish zarurati;
  
• 
  milliy valyutaning barqarorligini saqlash;
  
• 
  yirik investitsiya loyihalarini moliyalashtirish;
  
• 
  qarzni qayta tuzish imkoniyatining pasayishiga olib keladigan qarz xatarlarining namoyon boʻlishi;
  
• 
  siyosiy biznes sikllarining ta’siri va boshqalar.