O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Xulosa, taklif va tavsiyalar.
Bizga 
ma’lumki, butun dunyoda suv resurslaridan 
mukammal foydalanish va muhofaza qilish 
muammosi asosiy masalalardan biri bo‘lib 
qolmoqda. Bu birinchi navbatda aholining o‘sishi 
qishloq xo‘jaligi va sanoatning rivojlanishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan toza chuchuk suvlarining 
etishmasligi 
hisoblanadi. 
Ikkinchidan, 
xususan 
rivojlanayotgan 
mamlakatlarning 
aholi yashash joylarida suv ta’minoti 
tizimining ta’minlanmaganligi va ishlab 
chiqarishda asosan tabiiy chuchuk suvlardan 
foydalanishdir. Kelajakda suvdan unumli 
foydalanish jarayonlarida ham bu omillar muhim 
hisoblanadi. Barcha xalq xo‘jaligi tarmoqlarida 
qo‘llaniladigan 
texnologiyalar 
yordamida 
suvdan maksimal foydalaniladi. Shuning uchun 
suv resurslaridan mukammal foydalanish va 
muhofaza qilish masalalarini echish maqsadida 
suv resurslaridan foydalanishning mukammal 
texnika va texnologiyalarini tatbiq etish zarur 
hisoblanadi, chunki ular aholining suv iste’mol 
qilish solishtirma meyorini kamaytirishga imkon 
beradi, masalan, Yevropada bir kunda bitta oilaga 
200 litr suv sarflanadi. Shu bois, kommunal-
maishiy oqova suvlari uchun zamonaviy tozalash 
inshootlarini, kollektor-drenaj va yer osti suvlarini 
sho‘rsizlantirish texnologiyasini jadal ravishda 
tatbiq etishni taqozo etadi.
Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
87
Chuchuk yer ustki va yer osti suvlarini 
esa faqat ichimlik maqsadlarida foydalanishni 
nazarda tutish lozim.
Oqova suvlarning tahlillari asosida 
Kollektor-zovur 
suvlarining 
samarali 
ishlamasligi, shartli tozalangan zovur suvlarining 
qayta tozalash zaruriyati mavjudligi aniqlandi.
Turli kollektor-zovur suvlarida suv 
o‘simliklari – azolla, pistiya va eyxorniya 
o‘stirishning xususiyatlari aniqlandi. Oqova 
suvlarda yuksak suv o‘simliklari o‘stirilganida 
ulardagi erigan kislorod miqdorining ko‘payishi, 
kislorodning biologik (KBS5) va kimyoviy 
sarflanishining (KKS) kamayishi, organik 
va noorganik moddalardan hamda patogen 
mikroorganizmlardan tozalanishi jarayonlarining 
jadallashuvi aniqlandi.
Biologik hovuzlarda o‘stirilgan azolla, 
pistiya va eyxorniya biomassalarining kimyoviy 
tarkibi tahlil qilindi. Pistiya va eyxorniya 
biomassalarini (ildizidan tashqari) chorva mollari 
va parrandalar uchun oqsil-vitaminli qo‘shimcha 
ozuqa sifatida tavsiya qilish mumkin.
Biohovuzlar oqova suvlarni biologik 
tozalashning yakuniy bosqichi hisoblanib, suvning 
sifatini belgilaydi. Yuksak suv o‘simliklarining 
rizosferasida 
selektiv 
mikrobiotsenoz 
shakllanib, kollektor va zovur suvlari tarkibidagi 
ifloslantiruvchi moddalarning destruksiyasi va 
turli moddalarning yutilishiga imkon yaratadi. 
Bu o‘z navbatida turli oqova suvlarni biologik 
tozalanish jarayonlarini jadallashtiradi.
Kollektor-zovur suvlarini yuksak suv 
o‘simliklari yordamida tozalashni jadallashtirish 
texnologiyasining namunaviy sxemasi ishlab 
chiqildi. Biologik hovuzlar (2 ta seksiyadan 
iborat) da yuksak suv o‘simliklari yordamida 
tozalangan suvni qishloq xo‘jaligi ekinlarini 
suv tanqis bo‘lgan vegitatsiya davrida ishlatish 
mumkin, baliqchilik fermer xo‘jaliklarida hamda 
sanoat korxonalarida texnik suv sifatida ishlatish 
mumkin.
Biologik hovuzlarda yetishtirilgan yuksak 
suv o‘simliklari biomassasini baliqchilikda 
o‘txo‘r baliqlar (oq amur, karp va boshq) ni 
boqishda, parrandachilikda tovuq, o‘rdak, g‘oz, 
kurka va boshqalarni boqishda.
Quritilgan biomassasi (azolla, pistiya, 
eyxorniya) dan oqsil-vitaminli va mineral 
ozuqa tayyorlashda, ho‘l biomassasi (azolla) 
dan “yashil o‘g‘it” sifatida, pistiya va 
eyxorniyadan biogaz, biodizel va bioetanol 
olishda, istirohat bog‘laridagi suv havzalarini 
ko‘kalamzorlashtirishda foydalanish mumkin.