O`zbekiston xalqaro islom akademiyasi mundarija: kirish I bob. Ilk xristianlik yo’nalislari

O`ZBEKISTON XALQARO ISLOM AKADEMIYASI

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………
I BOB. ILK XRISTIANLIK YO’NALISLARI…………………………….
1.1. Katolik oqimining yuzaga kelish tarixi………..…...........………..……...
1.2. Pravaslav va pratestant oqimlarining shakillanishi.…………….........…...
II BOB. BIBLIYANING YUZAGA KELISH TARIXI………….….……..
2.1. ilk xristianlik jamolarida muqaddas kitob masalasi…………………….
2.2. Biblyaning diniy manbalar to'plami sifatida shakillanishi.……… …
III BOB. BIBLIYAGA MUNOSABAT MASALASIDA XRISTIANLIK YO’NALISHIDAGI O’ZIGA XOSLIKLAR…………………………………
3.1. katolik yo'nalishida biblya tarixi.………………….......................................
3.2. pravaslab etiqodida biblyaning o'rni………………………………………….
3.3 pratestant tarixida biblyaga munosabat………………………………………
XULOSA ………………………………………………….…………………..
FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO`YHATI….…….

1. 
   Katolik oqimining yuzaga kelish tarixi
   

Hozirgi paytda dunyoning barcha joyida mansublari mavjud va dunyo nufuzining 1/5 qismi din sifatida e’tirof etgan Xristianlik, Falastin erlarida (xristianlik mil. И-asrda, taxminan 2000 yil avval Falastinning Iudeya qishlog`ida, hozirda bu qishloq Vifleem deb nomlanadi, yashovchi duradgor Iosif-Yusuf va unga unashtirilgan Maryamdan mo`’jiza orqali dunyoga kelgan Iisus-Iso nomi bilan bog`lanadi) vujudga kelgan. Bu jahonshumul-samoviy dinning 1,5 milliarddan ortiqroq mansubi bor. Bu dinda payg`ambar, farishta, oxirat, taqdir kabi diniy tushinchalar ham ko`zga tashlanadi. Lekin bu tushunchalarning bayoni Islomdagidan anchagina farq qiladi.Katolitsizm “umumiy, dunyoviy” degan ma’nolarni ifodalaydi. Uning manbai – uncha katta bo’lmagan Rim Xristian jamoasi bo’lib, rivoyatlarga ko’ra uning birinchi Yepiskopi apostol Petr bo’lgan. Katolik diniy ta’limotning asosini Muqaddas kitob va Muqaddas yozuvlar tashkil qiladi. Biroq pravoslav cherkovidan farqli o’laroq katolik cherkovi Muqaddas yozuvlar deb nafaqat avvalgi yetti Butun Olam Xristian Soborlarining qarorlarini, balki hozirgacha bo’lib o’tgan barcha Soborlar qarorlarini, bundan tashqari Papaning maktublari va qarorlarini ham hisoblaydi. Katolitsizmda Bibliyani sharhlash huquqi faqatgina ruhoniylarga beriladi, chunki ular uylanmaslik – tselibat haqidagi diniy talabga amal qiladilar. Diniy ibodatlar dabdabali va soxtalashtirilgan ko’rinishga ega, diniy o’qish, duo, iltijolar lotin tilida olib boriladi. Pravoslaviyadagi kabi katolitsizmda ham farishta, ikona, ilohiy kuch, chirimaydigan marhum jasadlariga sig’inish odatlari mavjuddir. Katolitsizm xristianlikning yo’nalishlaridan biri sifatida uning asosiy aqida va qoidalarini tan oladi, biroq diniy ta’limot, sig’inish va tashkiliy masalalarda bir qator xususiyatlar bilan ajralib turadi. Katolik cherkovi tashkiloti qat’iy markazlashuv bilan ajralib turadi. Rim papasi bu cherkovning boshlig’i bo’lib, u diniy axloq masalalariga oid qonun-qoidalarni belgilaydi. Uning hokimiyati dunyoviy soborlar hokimiyatidan yuqori turadi. Katolik cherkovining markazlashuvi, jumladan, diniy ta’limotni noan’anaviy tahlil qilish (sharhlash) huquqida aks etgan dogmatik taraqqiyot tamoyilini keltirib chiqaradi. Masalan, pravoslav cherkovi tomonidan tan olingan diniy ramzda ta’kidlanishicha, Muqaddas Ruh Ota Xudodan kelib chiqadi. Katolik aqidasiga ko’ra esa, Muqaddas Ruh Ota Xudodan va O’g’il Xudodan kelib chiqadi. Cherkovning najot borasidagi roli haqida ham o’ziga xos alohida ta’limot shakllangan. Najotning asosi iymon va xayrli ishlar hisoblanadi. Cherkov, katolik ta’limotiga ko’ra, xayrli zaruriy ishlar xazinasiga – Iso tomonidan yaratilgan «Xayrli ishlar zahirasiga» ega. Cherkov Iso, Bibi Maryam, Muqaddas Ruh nomidan bu xazinani tasarruf qilish, undan muhtojlarga ulashish, ya’ni gunohlarni avf etish, nadomat chekuvchilarga kechirim tufha qilish huquqiga ega. Pul yoki tufha evaziga avf qilish huquqiga ega. Pul evaziga yoki cherkov oldidagi xizmatlari uchun gunohlarini kechirish – indulьgentsiya haqidagi ta’limot mana shundan kelib chiqqan. A’rof haqidagi (do’zax va jannat oralig’idagi mavze) aqida faqat katolik ta’limotida mavjud. Gunohi katta bo’lmagan gunohkorlarning ruhi u yerda o’tda kuyadi (ehtimol, bu vijdon va nadomat azobining ramziy in’ikosidir), keyin jannatga yo’l topadi. Ruhning a’rofda bo’lish muddati xayrli ishlar tufayli qisqartirilishi (ibodat va cherkov foydasiga xayr-ehson qilish bilan) mumkin. Bu ibodat va xayr-ehsonlar o’lganlar xotirasiga yaqinlar tomonidan qilinadi. A’rof haqidagi ta’limot I asrdayoq paydo bo’lgan edi. Pravoslav va protestant cherkovlari a’rof haqidagi ta’limotni rad etadi. Bundan tashqari pravoslav dini ta’limotidan farqli o’laroq, katolik yo’nalishida papaning begunohligi haqidagi aqida ham bor. Bu aqida 1870 yildagi birinchi Vatikan soborida qabul qilingan. G’arb cherkovining Bogoroditsaga nisbatan alohida e’tibori 1950 yilda papa Piy XII tomonidan kiritilgan Bibi Maryamning me’roji haqidagi aqidada o’z aksini topdi. Katolik ta’limoti pravoslav ta’limoti kabi yetti asrorni tan oladi, biroq bu asrorlarning talqin qilinishida qarashlar mos kelmaydi. Masalan, pricheshenie (tamaddi) qilish qattiq non bilan (pravoslaviyada bo’ktirilgan non bilan) dunyoviy(miryane)larga non va vino bilan, shuningdek, faqat non bilan amalga oshiriladi. Cho’qintirish sirini o’tash paytida suv sepiladi (cho’qintiriluvchiga), muz ostidagi suvga cho’ktirilmaydi. Miropomazanie (cho’qinuvchining peshonasiga yeley surkash) yetti-sakkiz yoshlarda amalga oshiriladi, go’dakligida emas. Bunda o’spirin (bola) yana bitta ismga ega bo’ladi. Bunda u o’sha avliyoning qilmishlari va g’oyalarini maqsad qilib qo’yadi. Shunday qilib, bu rusmning ijro etilishi imon mustahkamlanishiga xizmat qilishi zarur. Pravoslavlarda nikohsizlik rusumini faqat qora ruhoniylik qabul qiladi. Katoliklarda esa nikohsizlik (tselibat) Papa Grigoriy VII tomonidan joriy qilingan qoidaga ko’ra barcha ruhoniylar uchun majburiydir. Din markazi ehromdir. Katolitsizmning muhim elementlari cherkovga qatnovchilar hayotining maishiy asoslarini tartibga soluvchi bayramlar, shuningdek, postlardir. Milodiy post katoliklarda advent deb ataladi. U Avliyo Andrey kunidan keyingi birinchi yakshanba – 30 noyabrda boshlanadi. Ular uch ibodat bilan: yarim tundagi, ertalabki va kunduzgi ibodat bilan nishonlanib, Bibi Maryamning homilador bo’lishi, Isoning tug’ilishi va dindorning qalbida bo’lishi kabi ramziy ma’noni anglatadi. O’sha kuni ta’zim qilish uchun ehromlarda go’dak Isoning timsoli qo’yilgan belanchaklar o’rnatiladi. Katolik ierarxiyasida uch darajadagi ruhoniylar bor: diakon, ruhoniy (kyure, pater, kendz), yepiskop. Yepiskopni papa tayinlaydi. Papani kardinal kollegiya saylaydi. Bunda umumiy ovozning uchdan ikki qismi plyus 1-ovoz (yashirin ovoz berish yo’li bilan) II Vatikan soborida (1962-1965 yillar) cherkov hayotining barcha jabhalarini yangilash, zamonaviylashtirish jarayoni boshlandi. Bu birinchi navbatda ibodat an’analariga tegishli bo’ldi. Masalan, ibodatni lotin tilida olib borishdan voz kechildi. Katoliklarning ishonishicha, cherkov va papa hokimiyati to'g'ridan-to'g'ri Iso Masih tomonidan tashkil etilgan va oxirzamongacha davom etadi va papa Avliyo Papaning qonuniy vorisi hisoblanadi. Butrus (va shuning uchun uning birinchiligini, havoriylar orasidagi ustuvorligini meros qilib oladi) va yerdagi Masihning vikari (o'rinbosari, vikari). Ular, shuningdek, Masih havoriylariga quyidagi kuchlarni berganiga ishonishadi: 1) O'zining xushxabarini hamma odamlarga va'z qilish; 2) muqaddas marosimlar orqali odamlarni muqaddaslash; 3) Xushxabarni qabul qilgan va suvga cho'mganlarning hammasini boshqarish va boshqarish. Nihoyat, ular bu hokimiyat oliy hokimiyatga ega bo'lgan papa boshchiligidagi katolik yepiskoplariga (havoriylarning vorislari sifatida) berilganiga ishonishadi. Papa cherkovning ilohiy ravishda ochib berilgan haqiqatining o'qituvchisi va himoyachisi bo'lib, xatosizdir, ya'ni. e'tiqod va axloq masalalarida o'z hukmlarida xato qilmaslik; Masih haqiqat har doim jamoat bilan birga bo'lishini va'da qilganda, bu benuqsonlikni kafolatladi. An'anaviy ta'limotga ko'ra, bu cherkov to'rtta xususiyat yoki to'rtta muhim xususiyat (notae ecclesiae) bilan ajralib turadi: 1) birlik, bu haqda Sankt. Pavlus shunday deydi: “Bir tana va bir Ruh”, “bir Rabbiy, bir imon, bir suvga cho'mish” (Efes 4:4-5); 2) cherkov ta'limotida, ibodatda va imonlilarning muqaddas hayotida ko'rinadigan muqaddaslik; 3) katoliklik (yuqorida ta'riflangan); 4) havoriylik yoki havoriylardan muassasalar va yurisdiktsiyaning kelib chiqishi. Rim-katolik cherkovi ta'limotining asosiy fikrlari Apostol, Nicene-Konstantinopolitan va Afanasian e'tiqodlarida bayon etilgan bo'lib, ular episkoplar va ruhoniylarni muqaddaslashda ishlatiladigan e'tiqodni tan olishda to'liqroq shaklda topilgan. kattalarning suvga cho'mishi. Katolik cherkovi o'z ta'limotida ekumenik kengashlarning, birinchi navbatda Trent va Vatikan kengashlarining qarorlariga, ayniqsa Rim papasining ustuvorligi va benuqson ta'lim kuchiga tayanadi. Rim-katolik cherkovi ta'limotining asosiy nuqtalari quyidagilardan iborat. Bir-biridan farq qiluvchi va bir-biriga teng bo'lgan uchta ilohiy shaxsga (Ota, O'g'il va Muqaddas Ruh) yagona Xudoga ishonish. Iso Masihning mujassamlanishi, azob-uqubatlari, o'limi va tirilishi haqidagi ta'limot va Uning shaxsida ikki tabiat, ilohiy va insoniy birlik; Isoning tug'ilishidan oldin, tug'ilishda va undan keyin bokira bo'lgan Bibi Maryamning ilohiy onaligi. Eucharist marosimida Iso Masihning ruhi va ilohiyligi bilan tana va qonning haqiqiy, haqiqiy va muhim mavjudligiga ishonish. Iso Masih tomonidan insoniyatning najoti uchun o'rnatilgan etti marosim: suvga cho'mish, chrismation (tasdiqlash), Eucharist, tavba qilish, unction, ruhoniylik, nikoh. Imonni tozalash, o'liklarning tirilishi va abadiy hayot. Rim episkopining nafaqat sharaf, balki yurisdiktsiyaning ustuvorligi haqidagi ta'limoti. Avliyolarni hurmat qilish va ularning suratlari. Apostol va cherkov an'analari va Muqaddas Yozuvlarning hokimiyati, bu faqat katolik cherkovi tutgan va tutgan ma'noda talqin qilinishi va tushunilishi mumkin. Rim-katolik cherkovida ruhoniylar va dindorlar ustidan oliy hokimiyat va yurisdiktsiya Rim papasiga tegishli bo'lib, u (o'rta asrlardan boshlab) konklavda kardinallar kolleji tomonidan saylanadi va umrining oxirigacha yoki qonuniy ravishda o'z vakolatlarini saqlab qoladi. taxtdan voz kechish. Katolik ta'limotiga ko'ra (Rim-katolik kanon qonunida mustahkamlangan), ekumenik kengash kengashni chaqirish, unga raislik qilish, kun tartibini belgilash, kechiktirish, ishini vaqtincha to'xtatib turish huquqiga ega bo'lgan papaning ishtirokisiz o'tishi mumkin emas. ekumenik kengash tuzadi va uning qarorlarini tasdiqlaydi. Kardinallar papa qoshida kollegiya tashkil qiladi va uning bosh maslahatchilari va cherkov boshqaruvidagi yordamchilari hisoblanadi. Rim papasi qabul qilingan qonunlar va o'zi yoki undan oldingilar tomonidan tayinlangan mansabdor shaxslardan mustaqildir va odatda o'z ma'muriy hokimiyatini Rim Kuriyasining jamoatlari, sudlari va idoralari orqali Kanon qonunlari kodeksiga muvofiq amalga oshiradi. O'zlarining kanonik hududlarida (odatda yeparxiya yoki yeparxiya deb ataladi) va ularga bo'ysunuvchilarga nisbatan patriarxlar, metropolitanlar yoki arxiyepiskoplar va episkoplar oddiy yurisdiktsiya ostida ishlaydilar (ya'ni qonun bo'yicha vakolatga ega, vakolat berilgan yurisdiktsiyadan farqli o'laroq, muayyan shaxsga bog'liq). ). Ba'zi abbotlar va prelatlar ham o'z yurisdiktsiyasiga ega, shuningdek, imtiyozli cherkov buyruqlarining bosh ierarxlari, ammo ikkinchisi faqat o'z bo'ysunuvchilariga nisbatan. Nihoyat, ruhoniylar o'zlarining cherkovlarida va cherkov a'zolari ustidan oddiy yurisdiktsiyaga ega. Katoliklarning fikricha, bolalarning ta'lim olish huquqi ularning ota-onalariga tegishli bo'lib, ular boshqa tashkilotlar yordamidan foydalanishlari mumkin va haqiqiy ta'lim diniy ta'limni o'z ichiga oladi. Shu maqsadda katolik cherkovi barcha darajadagi maktablarni, ayniqsa diniy fanlar davlat maktablari o'quv dasturlariga kiritilmagan mamlakatlarda ishlaydi. Katolik maktablari pontifik (papa), yeparxiya, cherkov yoki xususiy; ko'pincha ta'lim diniy orden a'zolariga ishonib topshiriladi. Rim papasi Leo XIII an'anaviy katolik ta'limotini yana bir bor tasdiqladi, u cherkov va ushbu vakolatlarning har biri "o'zi yashaydigan ma'lum chegaralarga ega; bu chegaralar har birining tabiati va bevosita manbai bilan belgilanadi. Shuning uchun ularni har bir hokimiyat o'z doirasi doirasida o'z huquqiga muvofiq harakat qiladigan aniq, aniq belgilangan faoliyat sohalari sifatida ko'rib chiqish mumkin ”(Ensiklik Immortale Dei, 1885 yil 1 noyabr). Tabiiy huquq davlatni faqat odamlarning yerdagi farovonligi bilan bog'liq narsalar uchun javobgar qiladi; ijobiy ilohiy huquq jamoatni faqat insonning abadiy taqdiriga tegishli narsalar uchun javobgar qiladi. Shaxs ham davlat fuqarosi, ham cherkov a'zosi bo'lgani uchun ikkala hokimiyat o'rtasidagi huquqiy munosabatlarni tartibga solish zarurati tug'iladi. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, 1993 yilda dunyoda 1040 million katoliklar (aholining 19% ga yaqini) bo'lgan. globus); Lotin Amerikasida - 412 million; Evropada - 260 million; Osiyoda - 130 million; Afrikada 128 mln; Okeaniyada - 8 million; oldingi mamlakatlarda Sovet Ittifoqi- 6 million2005 yilga kelib katoliklar soni 1086 millionni tashkil etdi (dunyo aholisining taxminan 17%).Ioann Pavel II ning pontifikati davrida (1978-2005) dunyoda katoliklar soni 250 million kishiga oshdi. (44%).Barcha katoliklarning yarmi shimolda yashaydi va Janubiy Amerika(49,8%) Janubiy yoki Shimoliy Amerikada yashaydi. Yevropada katoliklar umumiy aholining toʻrtdan bir qismini (25,8%) tashkil qiladi. Katoliklar sonining eng katta o'sishi Afrikada sodir bo'ldi: 2003 yilda ularning soni o'tgan yilga nisbatan 4,5% ga oshdi. Dunyodagi eng katta katolik davlati Braziliya (149 million kishi), ikkinchi o'rinda Filippin (65 million kishi). Evropada katoliklarning eng ko'p soni Italiyada (56 million) yashaydi.

2.