O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi Mumtoz sharq tillari fakulteti

Deklarativ bilim- faktlar va evristiklar ko'rinishida taqdim etiladigan aniq ob'ektlar, hodisalar yoki jarayonlarning xususiyatlariga oid ma'lumotlar to'plami. Tarixan bunday bilimlar turli xil ma'lumotnomalar shaklida to'plangan, kompyuterlarning paydo bo'lishi bilan ular ma'lumotlar bazalari shaklini egallashgan. Deklarativ bilimlar odatda oddiy ma'lumotlar deb ataladi, ulardan foydalanish uchun to'g'ridan-to'g'ri kirish huquqiga ega bo'lgan axborot tizimi (IP) xotirasida saqlanadi.

Protsedura bilimlariiP xotirasida ularni olish mumkin bo'lgan protseduralarni tavsiflash shaklida saqlanadi. Protsessual bilimlar shaklida ular odatda mavzu sohasidagi muammolarni hal qilish usullari, turli xil ko'rsatmalar, texnikalar va boshqalarni tavsiflaydi. Protsedura bilimlari bu tanlangan fan sohasidagi turli muammolarni echish uchun usullar, algoritmlar, dasturlar bo'lib, ular bilimlar bazasini tashkil qiladi. Protsessual bilimlar faktlar bo'yicha protseduralarni manba ma'lumotlari sifatida amalga oshirish natijasida shakllanadi.

Sun'iy intellekt tizimlariga xos bo'lgan eng muhim masalalardan biri bu bilimlarning namoyishi. Bilimlarni taqdim etish shakli tizimning xususiyatlari va xususiyatlariga sezilarli darajada ta'sir qiladi. Kompyuterda haqiqiy dunyo haqida turli xil bilimlarni boshqarish uchun ularni taqlid qilish kerak. Turli xil fan sohalari uchun bilimlarni namoyish etishning ko'plab modellari mavjud, ammo ularning aksariyati quyidagi sinflarga tegishli: mantiqiy modellar; ishlab chiqarish modellari; semantik tarmoqlar; ramka modellari .

An'anaga ko'ra, bilimlarni namoyish qilishda rasmiy mantiqiy modellar , predmet sohasi aksiomalar to'plami sifatida tavsiflanganda, birinchi darajali predikatlarning klassik hisobi asosida. Muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlar ba'zi predikatik mantiqlarda formulalar sifatida berilgan qoidalar va bayonotlar to'plami sifatida ko'rib chiqiladi. Bilim bunday formulalarning umumiyligini aks ettiradi va yangi bilimlarni olish inferatsiya protseduralarini amalga oshirishga qisqartiriladi. Ushbu mantiqiy model asosan "ideal" tadqiqotlar tizimida qo'llaniladi, chunki u ushbu fan sohasiga yuqori talablar va cheklovlarni qo'yadi. Sanoat ekspert tizimlari uning turli xil modifikatsiyalari va kengaytmalaridan foydalanadi.

Insonning qaror qabul qilish jarayonlarini o'rganish shuni ko'rsatadiki, odamlar fikrlash va qaror qabul qilish orqali foydalanadilar ishlab chiqarish qoidalari(ingliz tilidan ishlab chiqarish- infer qoidasi, qoidani keltirib chiqaruvchi). Ishlab chiqarish modeli , qoidalarga asoslanib, bilimlarni jumlalar shaklida taqdim etish mumkin: IF (ro'yxat sharti), THEN (harakatlar ro'yxati bajarilishi kerak). Ahvolibu bilimlar bazasida izlash amalga oshiriladigan jumla va harakatmuvaffaqiyatli qidiruv paytida ba'zi operatsiyalar bajarildi. Harakatlar shunga o'xshash bo'lishi mumkin oraliqhar ikkala shartni ham bajaradi va maqsadliiP ishini yakunlash. Ishlab chiqarish modelida bilimlar bazasi qoidalar to'plamidan iborat. Qoidalarning ko'payishini nazorat qiluvchi dastur deyiladi tortib olish mashinasi.Ta'sir mexanizmi bilimlarni bog'laydi va uning ketma-ketligidan xulosa yaratadi. Xulosa bo'ladi to'g'ridan-to'g'ri(mos keladigan usul, ma'lumotlardan maqsadli qidirishgacha) yoki teskari(gipotezani shakllantirish va uni sinash usuli, maqsaddan ma'lumotlargacha). Ishlab chiqarish modeli ko'rinuvchanligi, modulliligi, qo'shimchalar va o'zgarishlarning soddaligi, ko'pincha sanoat ekspert tizimlarida qo'llaniladigan mantiqiy inferatsiya mexanizmining soddaligi bilan ishlab chiquvchilarni o'ziga jalb qiladi.

Semantika- Bu belgilar va signal tizimlarining xususiyatlarini, ularning haqiqiy jismlar bilan semantik aloqasini o'rganadigan fan. Semantik tarmoq yo'naltirilgan grafik bo'lib, uning uchlari kontseptsiyalar bo'lib, yoylar esa ular orasidagi munosabatlardir (5.4-rasm). Bu bilimlarning eng umumiy modelidir, chunki unda bilimga xos bo'lgan barcha xususiyatlarning vositalari mavjud: ichki izohlash, tuzilish, semantik metrika va faoliyat.

Tarmoq modellarining afzalliklari quyidagilardan iborat: katta ekspressiv qobiliyat; grafikada berilgan bilimlar tizimini vizualizatsiya qilish; tabiiy tizimdagi iboralarning semantik tuzilishiga bilim tizimini ifodalovchi tarmoq tuzilishining yaqinligi; insonning uzoq muddatli xotirasini tashkil etish to'g'risidagi zamonaviy g'oyalarga muvofiqligi. Kamchiliklari tarmoq modelida unga mos keladigan ob'ektning tuzilishi haqida aniq tasavvurga ega emasligi, shuning uchun uni shakllantirish va o'zgartirish juda qiyin; tarmoq modellari passiv tuzilmalardir, ularni qayta ishlash uchun maxsus qurilma ishlatiladi rasmiy xulosa.Semantik tarmoq kabi bilimlar bazasida echim topish muammosi vazifaning ma'lum bir pastki tarmog'iga mos keladigan tarmoqni topish vazifasi bilan qisqartiriladi, bu esa o'z navbatida modelning yana bir kamchiligi - semantik tarmoqlarda chiqishlarni topish qiyinligi haqida gapiradi. Tarmoq modellari bilimlarni namoyish etishning vizual va etarlicha universal vositasidir. Biroq, bilimlarni namoyish etish, foydalanish va o'zgartirishning o'ziga xos modellarida ularni rasmiylashtirish juda ko'p mehnat talab qiladigan jarayon, ayniqsa kontseptsiyalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar mavjud bo'lganda.

Muddati ramka(inglizcha freymdan - ramka, ramkadan) ma'lum bir tushuncha to'plami bilan tavsiflanishi mumkin bo'lgan bilimlar birligini uning fazoviy idrok etishini belgilash taklif etiladi. Ramka ma'lum bir ichki tuzilishga ega bo'lib, u nomlangan elementlar to'plamidan iborat uyalar.O'z navbatida har bir uyasi o'ziga xos ko'rinadi. ma'lumotlar tarkibi, tartibi,yoki boshqa freym bilan bog'langan bo'lishi mumkin. Frame modeli   birlashtirilgan nazariya shaklida tizimlashtirilgan inson xotirasi va ongining texnologik modelini anglatadi. Boshqa modellardan farqli o'laroq, qattiq tuzilish ramkalarda o'rnatiladi. Umuman olganda, freym quyidagicha belgilangan:

(QO'ShIMChA NOMI: (1-uyaning nomi: 1-chi bo'shliq qiymati);

(2-uyaning nomi: 2-uyaning qiymati);

(N-ro uyasi nomi: N-ro uyasi qiymati)). Freymlarning muhim xususiyati bu xususiyatlarni meros qilib olishsemantik tarmoqlar nazariyasidan qarz oldi. Vorislik AKO obligatsiyalari orqali amalga oshiriladi ("Kind Of" so'zi "va boshqalar" degan ma'noni anglatadi). AKO uyasi yuqori merosxo'r darajadagi ramkani bildiradi, u erdan meros qilib olinadi, ya'ni. o'xshash uyalar qiymatlari uzatiladi. Masalan, 5.5-rasmdagi ramka tarmog'ida «konstruktor» ierarxiyada yuqori darajadagi «muhandis» va «shaxs» freymlarining xususiyatlarini meros qilib oladi.

5.5-rasm - ramka tarmog'i

Ramka modeli juda universaldir, u sizga dunyo haqidagi bilimlarning xilma-xilligini quyidagilar orqali namoyish etish imkonini beradi:


IQENGLISH.RU

- tuzilish ramkalariob'ektlar va tushunchalarni belgilash (ma'ruza, konspekt, bo'lim);

- rolli ramkalar(talaba, o'qituvchi, dekan);

- skript ramkalari(imtihon topshirish, ismni nishonlash, stipendiya olish);

- vaziyat ramkalari(tashvish, maktab kunining ish vaqti) va boshqalar.

Ramkalarning bilimlarni namoyish etish uchun namuna sifatida asosiy afzalligi ularning inson xotirasini tashkil qilishning kontseptual asoslarini, shuningdek moslashuvchanligi va ko'rinishini aks ettirish qobiliyatidir. Bilimlarni namoyish qilish modellarini tahlilini yakunlab, quyidagi xulosalar chiqarish mumkin:

2) Eng kuchli - bu bilimlarni namoyish etishning aralash modellari.