|
Ikkinchi bob. Xitoy va Yaponiya dinlarida oila va jamiyat masalasi.
2.1.Buddaviylik.
Buddizm oilaviy munosabatlarga asoslangan din emas. Buddizm dinidagi ushbu sabablarning oiladan voz kechish, ajralib chiqish va shaxsning ma'rifatga intilishining vazifasi kiradi. Oiladan bosh tortish fazilati Siddxartaning "Buyuk yurish" nomli kitobidan kelib chiqadi, bu vaqtda u o'z oilasi va oilaviy majburiyatlarini o'g'li, eri va otasi sifatida tark etgan. Monastir turmush tarzi va diniy jamoaning roli ( sangha)) oilaviy munosabatlardan voz kechishni Buddaviylikga ko’ra qonuniylashtiradi. Ajratishdan maqsad oilaviy hayot diniy amallarni bajarishga salbiy ta'sir ko'rsatishida edi. Oilalar va oilaviy munosabatlarning o'ziga xos xususiyati dunyoviy ishlar va istaklardan uzoqlashishga to'sqinlik qiladigan qo'shimchalarni keltirib chiqaradi. Va nihoyat, ma'rifatga intilish amaliyoti kattalarga yo'naltirilgan intizom bo'lib, yakka o'rganish va meditatsiya qilish uchun ko'p vaqt va kuch sarflashni talab qiladi. Garchi ushbu uchta omil insonning oilaviy hayotiga salbiy ta'sir ko'rsatsa-da, buddistlarning aksariyati kichik va katta oilalarga ega oddiy odamlardir.
Buddizm oilaning yoki oilaviy munosabatlarning biron bir alohida shaklini qo'llab-quvvatlamagani uchun buddistlarning oilaviy hayoti odatda ilgari mavjud bo'lgan madaniy va diniy qadriyatlarni, urf-odatlarni va ijtimoiy jihatdan tasdiqlangan ifoda usullarini aks ettiradi. Osiyo buddistlik madaniyati ichida bu odatda aniq oilaviy vazifalarga ega bo'lgan an'anaviy, patriarxal oilaviy tuzilishga aylandi. Buddizmning oilaga asosiy hissasi beshta axloqiy qismdan iborat bo'lib, ular oilaviy hayotning barcha jabhalarini, shu jumladan nikoh, vazifalar va taxminlar, shahvoniylik, farzandlar va ajralishni o'z ichiga oladi. Dastlab Budda monastirizmni qabul qila olmaydigan oilalar va dindorlar uchun tuzgan Besh amr shaxsiy fazilatlarni targ'ib qiluvchi majburiy axloqiy bosqichlar mavjuddir.
Bular:
tirik mavjudotlarga zarar etkazishdan saqlanishadi;
berilmagan narsani olishdan saqlanish;
jinsiy buzuqlikdan saqlanish;
yolg'on gapirishdan saqlanish;
mast qiluvchi vositalardan voz kechish.
Garchi ushbu ko'rsatmalarning hech biri to'g'ridan-to'g'ri oilaviy munosabatlarga tegishli bo'lmasa-da, ijtimoiy va shaxslararo munosabatlarni boshqarish orqali ular oilaviy hayot uchun axloqiy asosni yaratadilar.
Buddizm nikohni diniy ish, burch yoki majburiyat deb hisoblamaydi. Buning o'rniga, nikoh fuqarolik yoki dunyoviy ish sifatida qaraladi. Shuning uchun to'y marosimlari diniy tadbirlar deb hisoblanmaydi va buddist rohiblar nikohni diniy-huquqiy jihatdan rasmiylashtrish vazifalarini bajarmaydilar. Ammo rohiblar to'ylarda qatnashishlari mumkin va ular ko'pincha duolarni aytib, er-xotin uchun himoya marosimlarini o'qiydilar. Madaniy an'analarga qarab, nikoh ko'plab Sharq madaniyatlarida bo'lgani kabi, ikki oila o'rtasida o'rnatiladi yoki G'arbda bo'lgani kabi, ikkita rozi bo'lgan kattalar o'rtasida qaror qilinadi va tuziladi. Monogamiya nikohning asosiy shakli bo'lsa, buddizm boshqa turlarni taqiqlamaydi, masalan, ko'pxotinlilik guruhiy nikoh. Darhaqiqat, keng tarqalgan bo'lmasa-da, ushbu turlarning har birining nikohi Osiyo madaniyatlarida mavjud bo'lgan. Yana,Budda ham, buddaviy matnlarda ham nikoh va oilaviy hayot haqida aniq ko'rsatmalar berilmagan. Shunday bo’lsada, oilaviy hayotni qanday qilib baxtli yashash mumkinligi haqida maslahat beradigan ko'plab sharhlar mavjud. Buddist axloq qoidalarida oilaviy hayotga e'tibor er va xotin munosabatlari va ota-ona va bola munosabatlarini tavsiflovchi tegishli rol va mas'uliyatlarga bog'liq. Er va xotin bir-biriga hurmat va sodiqlikni rivojlantirishlari kerak. Ota-onalar buddistlik odob-axloqini va urf-odatlarini o'z farzandlariga singdirish uchun javobgardir va o'z navbatida, bolalar itoatkor bo'lishlari va oilaning an'analarini saqlab qolishlari kerak. Bu ba’zi belgilanmagan qoidaladr buddistlar yashayotgan mintaqa yoki davlatdagi jamiyatga faol aralashi va uni rivojiga hissa qoshish imkonini beradi. Ota-onalar o'z farzandlariga buddistlik e'tiqodi va qadriyatlarini o'rgatadigan asosiy vositalardan biri bu diniy jamiyat hayotida ishtirok etishdir ( sangha)). Odatda buddistlarning uylarida oilalar Buddaning haykali aks etgan kichik ziyoratgoh barpo etadilar. Ba'zi oilalar butun bir ziyoratgohni ajratishdi. Budda ziyoratgohidan oldin oilalar har kuni, qisqa diniy marosimlarni, ayniqsa to'lin oy va festival kunlarida o'tkazadilar. Ushbu xizmatlar paytida oila a'zolari Budda uchun oziq-ovqat, gullar, shamlar va tutatqilarni bag'ishlaydilar. Ular, shuningdek, qiroat bilan, Uchta Qochqinni ("Men Buddani panohlayman. Dharmadan panoh topaman. Sanghadan panoh olaman.") Va buddistlarning axloqiy qoidalarini o'zlariga topshiradilar. Uydan tashqarida diniy ta'lim diniy marosimlarda muntazam qatnashish va diniy bayramlarda qatnashishdan iborat.
Ajrashish, Buddistlar uchun odatiy bo'lmagan bo'lsa-da, taqiqlangan emas. Ammo, agar er-xotin turmushga turmush qursa va buddizmning oilaviy hayotga oid axloqiy ko'rsatmalariga rioya qilsa, ajralishga zarurat qolmaydi. Ammo, agar er-xotin axloqiy ko'rsatmalarga rioya qilishdan bosh tortsa, bir-birlari bilan tinchlik, totuvlik va o'zaro munosabatda bo'la olmasa yoki zino yoki zo'ravonlik kabi o'ta og'ir vaziyatlarda, nikohda bo'lish afzalroqdir.
Buddaviylik nikoh, odatda shahvoniylik ajralish nuqtai nazaridan yetarlicha ruxsat etilgan deb qaralsa ham, buddizm abortni qoralaganligini ta'kidlash muhimdir. Abort qilish mutlaqo taqiqlanmagan bo'lsa-da, buddizm umuman hayotni ma’lum qonun-qoidalardan boshlanadi deb hisoblaydi va homiladorlikni tugatishni birinchi axloqiy tamoyilning buzilishi deb biladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
