O'zbekiston

2022-yil 1-yanvardan 2023-yil 1-yanvarga qadar respublika tumanlarida (Toshkent shahri bundan mustasno) faoliyat yurituvchi YATTga belgilangan ijtimoiy soliq stavkasi 2 baravarga pasaytirilgan holda BHMning 50 foizi miqdorida belgilanadi.

2021-yil 1-oktyabrdan tegishli davlat organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining nazorat funksiyalari bekor qilinadi.

2022-yil 1-yanvardan:

nazorat qiluvchi organlar tadbirkorlar faoliyatini belgilangan tartibda tasdiqlangan savolnoma bo‘yicha tekshiradi;

Savdo-sanoat palatasi aʼzosi bo‘lgan tadbirkorlar faoliyatini tekshirishda ushbu tadbirkorlar roziligi bilan Savdo-sanoat palatasi xodimlari ishtirok etadi;

Tekshirishlarni ro‘yxatga olish kitobining hisobi elektron tarzda yuritiladi;

tadbirkorlar faoliyatida tekshiruvlar qonunbuzilishlarga yo‘l qo‘yilishining oldini olish bo‘yicha profilaktika tadbirlari o‘tkazilgandan so‘ng amalga oshiriladi (soliq tekshiruvlari, jinoyat ishlari va tezkor-qidiruv faoliyati doirasidagi tekshiruvlar bundan mustasno).

2022-yil 1-aprelgacha tadbirkorlik sohasida davlat nazorati bilan bog‘liq katta hajmdagi maʼlumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va qayta ishlash imkonini beruvchi “Yagona davlat nazorati” axborot tizimi ishga tushiriladi.

2022-yildan tadbirkorlarga maʼmuriy bosim darajasini aniqlash va yengillashtirish, shuningdek, huquqbuzarliklarning oldini olishga qaratilgan Tadbirkorlik faoliyati erkinligi indeksi joriy etiladi.⁵

4. MC Donalds va Burger King korporatsiyalari misolida franchayzing tizimining qo’llanishi va korxona foydasi va imidjiga ta’siri

Burger Kingning dunyodagi eng yirik tez tayyor bo’luvchi taomlar restoranlari tarmog’idan biri sifatidagi muvaffaqiyati uning raqobatdosh ustunlik uchun umumiy strategiyasini qo’llash samaradorligi bilan bog’liq. Burger Kingning intensiv o’sish strategiyalari ham firmaning global o’sishiga katta hissa qo’shadi. Shu nuqtai nazardan, umumiy va intensiv strategiyalarning to’g’ri kombinatsiyasi va amalga oshirilishi global biznesda sezilarli raqobatdosh ustunlikka va o’sishga olib kelishi mumkin. Burger Kingning umumiy strategiyasi narx va mahsulot xususiyatlariga asoslangan raqobatbardosh ustunligini qo’llab-quvvatlaydi. Boshqa tomondan, bozor ulushini oshirish Burger Kingning intensiv o’sish strategiyalarining asosiy yo’nalishi hisoblanadi.
Burger Kingning umumiy strategiyasi kompaniyaning joriy va potentsial raqobatdosh ustunligini ifodalaydi. Intensiv o’sish strategiyalari Burger Kingning tez ovqatlanish/tezkor xizmat ko’rsatish restoran sanoatida global o’sishini davom ettirishga bo’lgan yondashuvidan dalolat beradi.
Burger Kingning umumiy raqobat strategiyasi (Porter modeli). Burger King raqobatdosh ustunlik uchun ikkita umumiy strategiyadan foydalanadi: xarajatlar bo’yicha yetakchilik va keng farqlanish. Kompaniyaning asosiy umumiy raqobat strategiyasi xarajatlar bo’yicha yetakchilikdir. Maykl Porterning modeliga ko’ra, ushbu umumiy strategiya xarajatlarni minimallashtirishni o’z ichiga oladi, bu esa past narxlarga olib keladi. Burger King miqyosni tejash va xatolarning oldini olish asosida xarajatlarni minimallashtirish uchun jarayonlarni standartlashtirish orqali xarajatlar ustunigini qo’llaydi. Ushbu umumiy raqobat strategiyasiga asoslangan strategik moliyaviy maqsad Burger King mahsulotlarini arzonroq narxlarda taklif qilish uchun operatsion xarajatlarni kamaytirish kiradi.
Burger King shuningdek, raqobatdosh ustunlik uchun ikkinchi darajali umumiy strategiya sifatida keng farqlanishni qo’llaydi. Porter modeliga asoslanib, ushbu umumiy strategiya biznesni boshqa firmalardan farqlanish uchun o’ziga xos xususiyatlarni yaratishni talab qiladi. Burger King ushbu umumiy raqobat
strategiyasini burger pattilarini orqali qo’llaydi. Bundan tashqari, sobiq “O’z yo’lingga ega bo’l” shiori va hozirgi “O’z yo’lingda bo’l” shiori Burger Kingning mijozlarga moslashuvchan variantlarni taklif qilish nuqtai nazaridan keng farqini ifodalaydi. Ko’pgina Burger King restoranlarida bepul ichimliklar taklif etiladi. Ushbu umumiy raqobat strategiyasiga asoslangan strategik maqsad - Burger King yangi mijozlarni jalb qilish uchun bunday farqlanishdan foydalanish, ayniqsa, yirik raqobatchilar allaqachon o’rnatilgan yangi bozorlarda.
Burger Kingning intensiv strategiyalari (intensiv o’sish strategiyalari). Burger Kingning asosiy intensiv o’sish strategiyasi bozorga kirishdir. Ushbu intensiv strategiyaning maqsadi mavjud mijozlar yoki firma allaqachon faoliyat yuritayotgan bozorlardan daromadlarni oshirishdir. Misol uchun, Burger King katta bozor ulushini olish uchun joriy bozorlarida yangi restoranlar ochish orqali ushbu intensiv o’sish strategiyasini amalga oshiradi. Ushbu intensiv o’sish strategiyasi bilan bog’liq strategik maqsad Burger King franchayzing tarmog’ini kengaytirishdir. Shu munosabat bilan, Burger Kingning umumiy strategiyasi bozorlarga kirib borish va biznesni rivojlantirish uchun noyob mahsulot xususiyatlarini ta’kidlab, ushbu intensiv strategiyani qo’llab-quvvatlaydi.
Bozor rivojlanishi. Bozorni rivojlantirish Burger Kingning ikkilamchi intensiv o’sish strategiyasidir. Biznes o’sishini qo’llab-quvvatlash uchun ushbu intensiv strategiya yangi bozorlarga kirishni yoki yangi bozor segmentlarini yo’naltirishni o’z ichiga oladi. Misol uchun, Burger King ushbu intensiv o’sish strategiyasini xorijda faoliyat ko’rsatmaydigan joylarda yangi do’konlar ochish orqali amalga oshiradi. Biroq, bu strategiya Burger King biznesida faqat ikkinchi darajali yoki ahamiyatsiz, chunki kompaniya butun dunyo bo’ylab ko’pgina bozorlarda allaqachon faoliyat yuritmoqda. Ushbu intensiv strategiyaning strategik maqsadi past narxlarga asoslangan yangi bozorlarda yangi mijozlarni jalb qilish orqali Burger Kingni rivojlantirishdir. Shunday qilib, ushbu strategik maqsad Burger Kingning narx strategiyasida past narxlarga urg’u beradi, bu esa xarajatlar yetakchiligining umumiy strategiyasi orqali qo’llab-quvvatlanadi.
Mahsulot ishlab chiqish. Mahsulotni ishlab chiqish Burger Kingning intensiv
o’sish strategiyalari ichida eng muhimi hisoblanadi. Ushbu intensiv strategiya kompaniyaga yangi mahsulotlarni joriy etish orqali rivojlanish imkonini beradi. Burger King ushbu intensiv strategiyani minimal darajada amalga oshiradi. Masalan, kompaniya yangi mahsulotlarni sekin sur’atda joriy qiladi. Burger King mahsulotlarining aksariyati yillar davomida menyuda qoladi. Ushbu intensiv strategiya bilan bog’liq strategik maqsad mahsulot innovatsiyasi orqali Burger King biznesini rivojlantirishdir. Ushbu intensiv o’sish strategiyasi Burger Kingning raqobatdosh firmalar bilan solishtirganda noyob bo’lgan yangi mahsulotlarni ajratib ko’rsatish orqali keng farqlanishning umumiy strategiyasini qo’llab-quvvatlaydi²¹.
McDonald’s oziq-ovqat sanoatida 1954 yildan beri faoliyat yuritadi. AQShda joylashgan kompaniya 119 dan ortiq mamlakatlarda tez ovqatlanish restoranlari tarmog’ini boshqaradi. Dastlab McDonald’s aka-ukalari tomonidan tashkil etilgan bo’lsa-da, McDonald’s muvaffaqiyati uning keyingi egasi: Rey Krokga bog’liq. Yillar davomida McDonald’s tez ovqatlanish sanoatida kuchli brendga aylandi. Uning butun dunyo bo’ylab restoranlarining aksariyati franchayzing sifatida ishlaydi.
McDonald’s restoranlar tarmog’i o’zining yagona va standartlashtirilgan menyusi bilan mashhur. McDonald’sning o’z tarmog’idagi menyusi asosan burgerlar, sutli kokteyllar, fri kartoshkalari, sendvichlar, muzqaymoqli donalar, sabzavotli salatlar va shirinliklardan iborat. Biroq, menyu madaniyat va mijozning didiga qarab mamlakatdan mamlakatga biroz o’zgaradi.
Kompaniya o’zining innovatsion mahsulotlari bilan mashhur. Uning muvaffaqiyatli mahsulotlari orasida Big Mac, Chicken McNuggets, Cheese bilan quater pounder va Filet-O-Fish kami taomlar mavjud. McDonald’s mahsulotlarining yillar davomida maqsadi mijozlari bolalar va onalar edi. Shuning uchun kompaniya o’z mahsulotlari va restoranlarini asosiy maqsadiga moslashtirdi. Ba’zi McDonald’s restoranlarida “Ovqatlar” dan tashqari, nonushta taklif etiladi, ular orasida kofe, tuxumli sendvichlar, kolbasa makmuffin, pechene va hotcake mavjud.





²¹ panmore.com/burger-king-generic-intensive-growth-strategies
McDonald’s faolioyati odatda muvaffaqiyatli bo’lsa-da, kompaniya yo’lda turli qiyinchiliklarga duch keldi. Tez tayyor bo’luvchi oziq-ovqat sanoatida yuqori raqobat uning global strategiyasining asosiy muammolaridan biri bo’ldi. Yuqori raqobatdan tashqari, kompaniya semirishga qo’shgan hissasi bilan bog’liq bahs- munozaralarda ishtirok etgan. Ayniqsa AQSh va Buyuk Britaniyada sog’liq bilan bog’liq muammolarning kuchayishi McDonald’s rahbariyatini tashvishga solmoqda. McDonald’s global tez tayyor bo’luvchi taomlar sanoatida muvaffaqiyat qozonish uchun turli strategiyalarni qabul qildi. McDonald’s tez tayyor bo’luvchi taomlar sanoatidagi eng tajribali kompaniyalardan biri bo’lsa-da, tashkil etilgan va kelgusida paydo bo’ladigan kompaniyalar uning bozor ulushiga tahdid solmoqda.
Wendy’s - bu McDonald’s uchun tahdid bo’lgan tez tayyor bo’luvchi taomlar kompaniyalaridan biri.
Muayyan strategiyalarni qabul qilish orqali McDonalds raqobatga dosh bera oldi va butun dunyo bo’ylab restoranlar sonini ko’paytirdi. Strategik menejment tashkilotning mavqeini, uning kelajakdagi mavqeini va istalgan maqsadga erishish uchun qilinadigan harakatlarini belgilashi kerak.
“G’alaba qozonish rejasi” global strategiyasi orqali McDonald’s sog’liq bilan bog’liq salbiy e’lonlarga qaramay, yuqori raqobatbardoshlikni saqlab qoldi.
Salomatlik bilan bog’liq mojarolar natijasida yuzaga kelgan sog’liq muammolari va salbiy reklama McDonald’s uchun katta muammo bo’ldi. Buni hal qilish uchun McDonald’s turli biznes strategiyalarini moslashtirdi. O’zi uchun sog’lom imidj yaratish uchun McDonald’s alkogolsiz ichimliklar va super fransuz kartoshkasidan voz kechishni rejalashtirmoqda.
Bundan tashqari, kompaniya sog’liq bilan bog’liq tashvishlarni aks ettirish uchun o’z menyusiga o’zgartirishlar kiritishni rejalashtirmoqda. Misol uchun, kolbasa burritosi bilan doljinli rulo Buyuk Britaniyadagi eng yirik nonushta hisoblanadi.
McDonald’s yillar davomida kuchli brend yaratishga muvaffaq bo’ldi. Salomatlik bilan bog’liq salbiy reklama tufayli kompaniya o’z brendini himoya qilish uchun sa’y-harakatlarini kuchaytirdi. “Bizning mijozlarimizning sevimli joyi
va ovqatlanish usuli bo’ling” - bu kompaniya brendining missiyasi. Missiyaga erishishni ta’minlash uchun kompaniya mahsulotlarni yaxshilash, mijozlarga xizmat ko’rsatishdan tortib, reklama qilishgacha qat’iy choralar ko’rdi.
Kompaniya o’z menyusida taqdim etilayotgan mahsulotlar sifatini yaxshilashga qaratilgan yangi pishirish tizimini joriy qildi. O’z mijozlariga barqaror imidjni ta’minlash uchun butun dunyo bo’ylab brend belgisiga restoran dekoratsiyasi yaxshilandi. Bundan tashqari, McDonald’s an’anaviy kanallar, shuningdek, Internet kabi yangi texnologiyalar orqali o’z targ’ibot ishlarini doimiy ravishda oshirdi.
McDonald’s mijozlarning yuqori his-tuyg’ularini ta’minlash uchun strategik choralar ko’rdi. Strategiyalarning bir qismi to’g’ri xodimlarni yollash va o’qitishni o’z ichiga oladi.
McDonald’s xodimlari mijozlarga hurmat bilan munosabatda bo’lishga va xizmat ko’rsatish vaqtida jilmayib turishga o’rgatilgan. Atrof-muhitga bo’lgan g’amxo’rliklarini ko’rsatish uchun McDonald’s o’zining uch g’ildirakli mashinasidan tushgan burger o’ramlari va stakanlarni yig’adi.
Strategik boshqaruvning asosiy maqsadi tashkilotning raqobatdosh ustunligini oshirishdir. U rahbariyatga tashkilotning joriy va kelajakdagi ehtiyojlarini qondirish uchun rejalar tuzish imkonini beradi. Tez tayyor bo’luvchi taomlar sanoati turli xil mijozlar ehtiyojlarini qondirishga harakat qiladigan ko’plab o’yinchilarni jalb qildi. McDonald’s 2020-yil oktabr oyida 168 milliard dollarni tashkil etgan holda AQSHdagi istalgan tez tayyor bo’luvchi taomlar restoranlari tarmog’i ichida eng yuqori bozor kapitallashuviga ega. Uning 120 ga yaqin mamlakatda 36 000 ta franchayzing bor. Kompaniyada 1,9 million kishi ishlaydi va har kuni 70 milliondan ortiq kishiga xizmat qilinadi. Lekin Subway dunyo bo’ylab ko’proq do’konlarga ega, 44 758 dona, va Starbucks esa McDonald’sdan ko’proq 2019 yilda 26,5 milliard dollar daromadga ega. McDonald’sning 2019 yildagi daromadi esa 21 milliard dollardan ko’proqni tashkil etdi. Hatto o’sish ko’rsatkichlari erta pasayib ketgan bo’lsa ham, 2014 McDonald’s tez tayyor bo’luvchi taomlar dunyosining eng yuqori pog’onasida edi. Ammo bu pasayish ko’rsatkichlari bir necha yillardan beri katta daromad keltirmagan investorlarni tashvishga solishi kerak. MCD 2008-2009
yillardagi global inqiroz davrida va undan keyin ajoyib tarzda ishladi. Ma’lum bo’lishicha, arzon tez tayyorlanadigan taomlar mohiyatan tanazzulga chidamaydi, biroq 2014 yil kompaniya uchun 2003 yildan beri eng yomon yil bo’ldi. Uning asoschisi franchayzing bo’yicha istiqbolli Rey Krok davrida McDonald’s do’konini boshqarish huquqini sotish orqali dunyodagi birinchi oziq-ovqat brendiga aylandi. Ushbu model yordamida MCD qo’shimcha xarajatlarni kamaytiradi va mahalliy egalarga alohida birliklar bilan shug’ullanish imkonini beradi. Oziq-ovqat narxlari pastligicha qolmoqda va xizmat ko’rsatish tez sur’atda bo’lib qolmoqda. Ammo yirik korxonalar ma’lum hajmga erishgandan keyin o’sishda davom etish uchun kurashadilar. Burger imperiyasi 120 mamlakatni qamrab olgan bo’lsa, innovatsiyalar kiritish yoki shaxsiy biznes muammolarini hal qilish logistik jihatdan qiyin²². McDonald’s bosh direktori Stiv Isterbruk 2015 yilning ikkinchi choragida aksiyadorlar oldida ishlar bo’yicha xavotirlarni bartaraf etish uchun taqdimot o’tkazdi. Uning burilish strategiyasi Burger Kingning yaqinda erishgan muvaffaqiyatini qasddan tekshirishni o’z ichiga olgan. McDonald’s boshqaruv va ma’muriy xarajatlarni 2011 va 2013 yillarda Burger King uddalaganidek, 25 foizdan ko’proq qisqartirishi ehtimoldan yiroq emas. Ammo shuni aytish mumkinki, Isterbruk kompaniyaga qarashli restoranlarni qayta franchayzing qilish yo’li sifatida belgilagan. 21-asrning shov-shuvli va umidsiz boshlanishidan so’ng, Burger King aktsiyadorlari The Wendy’s Company, Subway va Starbucks hech bo’lmaganda savdo daromadlari bo’yicha McDonald’sning asosiy raqobatchisi sifatida o’tishlarini ko’rdilar. Keyin 3G Capital xususiy sarmoya firmasi 2010-yilda kurashayotgan gigantni 4 milliard dollarga sotib oldi. Bu qayta tiklashga qaratilgan saʼy-harakatlarni qo’zg’atdi va bu juda muvaffaqiyatli bo’ldi. Burger King 2014-yilda kanadalik kofe mahsuloti Tim Xortons kompaniyasi bilan birlashib, yangi ochiq-oydin ommabop kompaniya tashkil etdi. Restaurant Brands International (NYSE:QSR) deb nomlangan savdo kompaniyasi edi. 2017 yilning 3- choragiga kelib Burger King McDonald’s va Wendy’sdan sezilarli farqlar bilan o’zib





²² https://www.britannica.com/topic/McDonalds
ketdi. Citi Research hisobotida 3G Capital Burger Kingga ikkita muhim strategik tuzatish kiritdi, degan xulosaga keldi: biznesdagi yog’larni qisqartirish va jamoatchilik obro’sini soddalashtirish. Ushbu o’zgarishlar ishladi va operatsion marja 2011 yilning ikkinchi choragidagi 17 foizdan 2018 yilning uchinchi choragida 40 foizdan oshdi. Burger King Worldwide (BKW) uchun asosiy daromad oqimi franchayzalardan, jumladan, royalti va to’lovlardan keladi; royalti har bir birlikdan olingan daromadning bir foizidan kelib chiqadi. 2020 yil holatiga ko’ra, Burger King joylarining 99,7 foizi franchayzing hisoblanadi. Citi Research ma’lumotlariga ko’ra, McDonald’s menyusi har doimgidek murakkab bo’lib, rekord darajadagi kutish vaqtlarini yaratgan bir paytda, Burger King iste’molchilarga yordam berish uchun eski narsalarni qayta qadoqlash yoki rebrending qilish orqali xarajatlarni qisqartirmoqda. Tiklanish strategiyasining bir qismi to’g’ridan-to’g’ri McDonald’s mahsulotlariga qiyinchilik tug’diradi. 2013 yil noyabr oyida Burger King McDonald’sning muvaffaqiyatli Big Maciga unchalik nozik bo’lmagan raqobatchi sifatida ikkita patti, uch qatlamli bulochka va maxsus sousli Big King sendvichini taqdim etdi. McDonald’s McRib sendvichini qaytarib olib kelganida, Burger King arzonroq muqobil sifatida 1 milliard dollarlik barbekyuni taqdim etdi. 2018 yilda Burger King McDonald’sning chorak funtlik burgerida to’g’ridanto’g’ri otishmada ikki barobar chorak funtli burgerni e’lon qildi. Keyinchalik McCafe menyusiga qarshi chiqish uchun Burger King kofe mahsulotlarining yangi parkigs keldi. McDonald’s ko’p yillar oldin Starbucks bilan hamkorlikda qayta ishlanadigan kompostlanadigan kofe stakanini yaratish orqali to’lqinlarni yaratdi. Shunday qilib, Burger King Kanadadagi yetakchi qahva va donut sotuvchisi Tim Hortonsni maqsad qilib oldi va sotib oldi. Har ikki kompaniyaning aksiyalari narxi 12,5 milliard Kanada dollari, jumladan, Uorren Baffetning Berkshire Hathaway kompaniyasi tomonidan moliyalashtirilgan 3 milliard Kanada dollari miqdoridagi kelishuvdan keyin ko’tarildi. Burger Kingning qiymat taklifi haqida hech qanday chalkashlik yo’q. Bu xuddi shu mahsulotlar bilan McDonald’s kabi yaxshi, biroz yuqoriroq va
ba’zan arzonroq narxlarda edi²³. Burger King va McDonald’sga ma’noli sarmoya kiritish odatda yangi franchayzing birligini sotib olish va boshqarishni anglatadi. Har bir kompaniya xalqaro miqyosda ishlayotganligi va ikkita bozor bir xil bo’lmaganligi sababli, franchayzing variantlarini solishtirishning eng oson yo’li Franchayzing ma’lumotlarini oshkor qilish hujjatlarini (FDDs) ko’rib chiqishdir. McDonald’s uchun 2020 FDD ma’lumotlariga ko’ra, McDonald’s franchayzi uchun dastlabki investitsiyalar miqdori 1,3 million dollardan 2,3 million dollargacha tushadi. Korporatsiya, shuningdek, 45 000 AQSh dollari miqdoridagi franchayzing to’lovini ham oladi. Burger King franchayzalari ham xuddi shunday investitsiyalarni talab qiladi. 2020 BK FDD, ko’chmas mulkni sotib olish va yaxshilash xarajatlarini hisobga olmaganda, jami dastlabki investitsiyalar 333,100 dan 3,4 million dollargacha, dastlabki franchayzing to’lovi 50,000 dollargacha bo’lishini taklif qiladi. Tez tayyor bo’luvchi taom bozoridagi kuchli raqobatga qaramay, Burger King o’zining aqlli o’sish strategiyalari tufayli kuchli brend mavqeini yaratdi. Ma’lumki, franchayzing burgerlari yaxshi, lekin boshida Burger King bozor yetakchisi McDonald’s katta reklama byudjeti bilan global miqyosda raqobatlasha oldi.
Ta’sischilar Keyt Kramer va uning xotinining amakisi Metyu Berns 1953 yilda Insta-Broiler deb nomlangan pechka qurdilar va o’z kompaniyasini Insta- Burger King deb nomladilar. Ammo bir yil o’tgach, ular moliyaviy muammolarga duch kelishdi. Aynan o’sha paytda Devid Edgerton va Jeyms MakLamor o’rtaga kirishib, kuchsiz kompaniyani sotib olishdi va uni Burger King deb o’zgartirdilar. Bu juftlik original dizaynni takomillashtirdi va olovli broyler deb nomlangan gazli panjara yaratdi - bu Insta-Broilerning barcha muammolarini bartaraf etdi. 1959 yilga kelib, juftlik o’sish potentsialini ko’rdi va 1961 yilda Whopper burgerining imzosi paydo bo’ldi va Qo’shma Shtatlar bo’ylab xit bo’ldi. 1970-yillarning oxiriga kelib, Burger King o’zining yuqori sifatli, ajoyib ta’mi va arzon taomlari bilan mashhur bo’lgan Amerikaning ikkinchi yirik burger tarmog’iga aylandi.





²³ investopedia.com/articles/markets/111015/mcdonalds-vs-burger-king-comparing-business-models.asp