O`zbekiston

II NAZARIY QISM 

2.1 Issiqlik almashinish haqida tushuncha 

      Har xil temperaturali jismlarda issiqlik energiyasining biridan ikkinchisiga o‘tishi issiqlik 

almashinish jarayoni deb ataladi. Issiq va sovuq jismlarning temperaturalari o‘rtasidagi farq 

issiqlik  almashinishning  harakatlantiruvchi  kuchi  hisoblanadi.  Temperaturalar  farqi 

bo‘lganda,  termodinamikaning  ikkinchi  qonuniga  ko‘ra,  issiqlik  energiyasi  temperaturasi 

yuqori  bo‘lgan  jismdan  temperaturasi  past  jismga  o‘z-o‘zidan  o‘tadi.  Jismlar  o‘rtasidagi 

issiqlik almashinishi erkin elektron, atom va molekulalarning o‘zaro energiya almashinishi 

hisobiga  sodir  bo‘ladi.  Issiqlik  almashinish  jarayonida  qatnashadigan  jismlar  issiqlik 

tashuvchilar deb ataladi.  Issiqlik  o‘tkazish  jarayonlari  (isitish,  sovitish,  bug‘larni 

kondensatsiyalash, bug‘latish) oziq-ovqat sanoatida keng tarqalgan. Issiqlik uch xil yo‘l bilan 

tarqalishi mumkin: issiqlik o‘tkazuvchanlik, konveksiya va issiqlikning nurlanishi. O‘zaro 

tegib  turgan  zarrachalarning  tartibsiz  harakati  natijasida  issiqlikning  tarqalish  hodisasi 

issiqlik o‘tkazuvchanlik deyiladi.  

 

 

 

     Qattiq jismlarda, gaz yoki suyuqliklarning yupqa qatlamlarida issiqlik asosan shu usulda 

tarqaladi

. 

Real sharoitlarda issiqlik almashinish alohida olingan biror usul bilan emas, balki 

bir  necha  usullar  yordamida  yuzaga  keladi,  ya’ni  murakkab  issiqlik  o‘tkazish  jarayonlari 

amalga oshiriladi

. 

Issiqlik almashinish jarayonlari tegishli qurilmalarda olib boriladi. Issiqlik 

almashinish qurilmalarining ishlash rejimiga ko’ra jarayonlar ikki xil (turg`un va noturg`un) 

bo’ladi.  Uzluksiz  ishlaydigan  qurilmalarning  turli  nuqtalaridagi  harorat  vaqt  davomida 

o’zgarmaydi,  bunday  qurilmalarda  ketayotgan  jarayon  turg`un  bo’ladi.  Noturg`un 

jarayonlarda (davriy ishlaydigan issiqlik almashinish qurilmalarida) harorat vaqt davomida 

o’zgarib turadi (masalan, isitish yoki sovitish paytida).       

     Issiqlik  almashinish  qurilmalaridagi  issiqlik  almashinish  jarayonlari  har  xil  holatlar 

(issiqlik  o’tkazuvchanlik,  konveksiya,  issiqlikning  nurlanishi  va  hokazo)ning  majmuasi 

asosida  yuz  beradi.  Ularni  bir-biridan  ajratish  mumkin  emas.  Shu sababdan muhandislik 

hisoblashlarda  issiqlikning  turli  xilda  tarqalishi  umumlashtirilib,  yaxlit  issiqlik  o’tkazish 

jarayoni deb qabul qilinadi.