O’zbekiston transport geografiyasi

ҲУҚУҚИЙ ТИЗИМ
1. Ҳуқуқий тизим тушунчаси ва унинг асосий элементлари.
РЕЖА:
2. Ҳозирги замон асосий ҳуқуқий тизимлари ва оилалари
Ижтимоий-иқтисодий маънода (бунда у умуман “ҳуқуқ­нинг ижтимоий-иқтисодий тури” тушунчасига тўғри келади);
Бирор мамлакатнинг ҳуқуқий тизими маъносида;
Турли мамлакатлар ҳуқуқий тизимларининг бирлиги маъносида.
“Ҳуқуқий тизим” атамаси
қуйидаги уч маънода
қўлланилади:

Ҳуқуқий тизимнинг таркибий элементларини қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин:

Ташкилий-таркибий элементлар:
а) юридик муассасалар; б) давлат органлари ва бошқалар
Ғоявий – мафкуравий мазмунга эга бўлган элементлар:
а) ҳуқуқий онг; б) ҳуқуқий маданият; в) ҳуқуқий мафкура; г) ҳуқуқий сиёсат; д) юридик фан; е) қонунийлик муҳити ва ҳуқуқий тартибот режими.
Ҳаракатда (муайян жараён орқали) ифодаланадиган таркибий элементлар:
а) ҳуқуқ ижодкорлиги; б) ҳуқуқни амалга ошириш, қўллаш жараёни; в) ҳуқуқий муносабатлар; г) ҳуқуқий тартибга солиш механизми.
Норматив хусусиятга эга бўлган таркибий элементлар:
а) ҳуқуқ; б) ҳуқуқ тизими; в) ҳуқуқий принциплар; г) ҳуқуқнинг манбалари

Ҳозирги замон асосий ҳуқуқий тизимлари ва оилалари

• роман-герман (континентал) ҳуқуқ оиласи;
• умумий (англо-саксон) ҳуқуқ оиласи;
• Скандинавия мамлакатларининг ҳуқуқий тизимлари;
• Лотин Америкаси мамлакатларининг ҳуқуқий тизимлари;
• Узоқ Шарқ мамлакатларининг ҳуқуқий тизимлари;
• диний-анъанавий ҳуқуқ оиласи;
• социалистик ҳуқуқ оиласи;
• аралаш ҳуқуқий тизимлар.

Ҳар қандай давлат миллий ҳуқуқий тизим бўлишини тақозо этади.
Унинг асосий белгиси – оммавий ва хусусий ҳуқуқ, марказий вазифаси эса фуқаролик жамиятидаги хусусий ва умумий (оммавий) манфаатларнинг энг мақбул нисбатини кафолатлашдир.

Мавзу бўйича муаммоли саволлар

• 1. Баъзи муаллифлар “ҳуқуқий тизим”ни “ҳуқуқ тизими” ибораси билан бир хил деб тушунади, бошқалар эса мазкур тушунча доирасида ҳуқуқий нормалар ва ҳуқуқий муносабатларнинг ўзаро дахлдорлигини назарда тутади. Учинчи гуруҳ мутахассислар “ҳуқуқий тизим тушунчаси норматив тузилма сифатида ҳуқуқнинг тузилишини, ваколатли органларнинг ҳуқуқ ижодкорлик ва ҳуқуқни қўллаш соҳасидаги фаолиятларини қамраб олади” деб таъкидлайди.
• Ҳуқуқ тизими ва ҳуқуқий тизим ўртасида фарқларни муҳокама қилинг ва фикрингизни мисоллар ёрдамида ёритиб беринг.

Тавсия этиладиган адабиётлар

1. Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик. – Тошкент: Адолат, 2007. –916 б.
2. Одилқориев Х.Т., Тультеев И.Т. ва бошқ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик / Х.Т.Одилқориев таҳрири остида. –Т.: Sharq, 2009. –592 б.
3. Odilqoriev X. Davlat va huquq nazariyasi. Darslik. – Toshkent: Adolat, 2018. – 528 b.
4. Сайдуллаев Ш.А. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик. –Т.: ТДЮУ, 2018. – 220 б.
5. Scott Veitch, Emilios Christodoulidis, Lindsay Farmer. Jurisprudence: Themes and Concepts. Second edition. – London: Routledge-Cavendish, 2012. -305 p.
6. Hans Kelsen. General Theory of Law and State. – Cambridge: Harvard University Press, 2009. –516 p.