|
h
D
U
U
U
;
D
h
h
D
C
C
U
U
).
1
(
D
h
h
C
C
U
U
dielektriklardagidan ancha yuqori bo‘ladi. Segnetoelektriklarda harorat o‘zgarishi
tufayli,
o‘z-o‘zidan
qutblanish
Kyuri
nuqtasigacha
sodir
bo‘ladi.
Segnetoelektriklardagi dielektrik isroflar Kyuri nuqtasigacha juda kam o‘zgaradi.
Undan yuqori nuqtalarda, ya‘ni segnetoelektrikning o‘z-o‘zidan qutblanishi
yo‘qolgan holatida
tg
qiymati keskin pasayadi. Agar dielektrikda elektr energiyasi
isrof bo‘lmaydi, deb faraz qilsak, sig‘imli zanjirda tok vektori kuchlanish
vektoridan
90
2
ilgarilab ketib, sig‘im (kondensatorning) ning aktiv
quvvati nolga teng bo‘ladi:
0
90
cos
cos
UI
UI
P
a
Ammo haqiqiy dielektrikli sig‘imda bu burchak 90
ga teng bo‘lmaydi
(
90
), shu sababli cos
0
va aktiv quvvat ham nolga teng emas. Bu esa
dielektrikda elektr energiyasining isrofi sodir bo‘lishini ko‘rsatadi. Dielektrik isrof
burchagi
(
)
tok va kuchlanish vektorlari orasidagi fazoviy burchak
(
)
ni 90
gacha to‘ldiriladi. Sig‘imdagi elektr energiya isrofi issiqlik ajralib chiqishi bilan
kechishi sababli sig‘imli zanjirda aktiv qarshilik ham ishtirok etadi. Shu bois,
sig‘imning ekvivalent chizmasi sig‘im va qarshilik bilan belgilanib, bunda
qarshilik va sig‘imning o‘zaro ketma-ket va parallel ulangan hollari keltirilgan.
Ular o‘zgaruvchan kuchlanish zanjiriga ulangan va ma‘lum elektr energiyasi
isrofiga ega, degan faraz qilinadi
85
. Chizmadagi aktiv qarshilikdan ajralayotgan
quvvat miqdori kondensator izolyatsiyasidan ajralayotgan quvvatga teng, deb
olingan, tok esa kuchlanishdan ma‘lum burchakka ilgarilab ketgan bo‘lsin.
Zanjirdagi kondensatorlardan birining dielektrigida quvvat isrof bo‘lmaydi, ya‘ni
bu kondensatorni ideal kondensator deb faraz qilinadi. Bunday ekvivalent chizma
haqiqiy dielektrikdagi dielektrik isrof jarayonini qisman ifodalaydi va isrof
burchagi
(
)
ni aniqlash uchun xizmat qiladi. O‘zgaruvchan tok zanjirdagi aktiv
quvvat
.
Qarshilik va sig‘imi o‘zaro ketma-ket va parallel ulangan zanjir chizmalarida
quvvat isrofi sig‘imlar
(C
s
va C
p
)
va burchak
yordamida ifodalanadi. Qarshilik va
sig‘imi ketma-ket ulangan zanjir qarshiligida quvvat isrof bo‘ladi. Bu zanjir uchun
kuchlanishning vektor diagrammasini quramiz. Tokning umumiy vektori
sig‘imdagi kuchlanish vektori
(U
s
)
dan 90
ilgarilab ketadi, aktiv qarshilikdagi
kuchlanish vektori
)
(
r
U
esa tok vektori bilan ustma-ust (bir fazali bo‘lgani uchun)
tushadi.
(
)
,
(
r
s
U
U
larning geometrik yig‘indisi umumiy kuchlanish vektori
(
U
)
ni
beradi.
U
bilan tok vektori orasidagi burchak dielektrik isrof burchagi
(
)
bo‘ladi.
Xuddi shunday usulda qarshilik va sig‘imi o‘zaro parallel holda ulangan zanjir
chizmasi uchun tokning vektor diagrammasini quramiz. Bunda
(
U
)
sig‘imdagi tok
85
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA,
2009. 39-40 bet.]
cos
UI
P
a
Vt
vektori
s
I
dan 90
dan ilgarilab ketadi. Qarshilikdagi tok vektori
r
I
esa
U
bilan bir
fazada bo‘lib, ustma-ust tushadi. So‘ngra umumiy tok vektori
r
s
I
I
,
larning
geometrik yig‘indisidan keltirib chiqariladi. Umumiy va sig‘imi tok vektorlari
orasidagi burchak esa
burchagini ifodalaydi. Sig‘im va qarshiliklar o‘zaro ketma-
ket ulangan hol uchun aktiv quvvat:
bu yerda
z
-to‘liq qarshilik.
86
Xuddi shuningdek, sig‘im va qarshilik o‘zaro parallel ulangan zanjir uchun:
bunda:
P
– aktiv quvvat Vt;
U
- zanjirdagi kuchlanish,
V
;
C
- sig‘im,
F.
(2.27) va (2.29) hamda (2.28) va (2.30) ifodalarni tenglashtirish orqali sig‘im
va qarshilik orasidagi munosabat aniqlanadi.
Agar
C
p
=C
s
=C
bo‘lsa, u holda izolyatsiyada isrof bo‘ladigan
quvvat
ikkala (ketma-ket va parallel ulangan) zanjir uchun bir xil bo‘ladi:
Demak, dielektrikdagi quvvat isrofini aniqlash uchun
tg
qiymatidan
tashqari izolyatsiya sig‘imi, ta‘sir etuvchi kuchlanish qiymati va uning chastotasi
(
)
ni bilish kerak. Yuqori kuchlanish va katta chastotalarda izolyatsiyada energiya
86
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA,
2009. 38-42 bet.]
;
1
2
2
2
2
2
tg
tg
C
U
r
X
r
U
Z
Ur
Z
U
P
S
S
S
S
a
S
S
S
r
C
a
r
C
C
I
I
U
U
tg
1
tg
C
U
I
U
P
r
a
a
2
r
r
r
C
tg
1
;
1
2
tg
C
С
s
r
2
1
1
tg
r
r
s
r
P
a
=U
2
Ctg
isrofi ko‘p bo‘ladi. Izolyatsiyasi o‘ta qizib ketishining oldini olish maqsadida tg
qiymati kichik bo‘lgan dielektrik tanlab olinadi.
tg
ni aktiv
(I
a
)
va
(I
s
)
tok
qiymatining nisbati orqali ham topish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
