«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «temir yo‘llar elektr ta’minoti» kafedrasi

Qisqa tutashtirgichlar
. Fazalarni sun’iy ravishda qisqa tutashtirish uchun mo`ljallangan jixoz qisqa 
tutashtirgich deb ataladi. Qisqa tutashtirgichlar yuqori kuchlanish tomonida uzgichlari bo`lmagan 
podstansiyalarda transformatorning ichi shikastlanganda ta’minlash uzatgichda qisqa tutashuv hosil qilish 
uchun ishlatiladi. 
 
 
 
 
Qisqa tutashtirgich-elektr zanjirlarda sun’iy qisqa 
tutashuv 
hosil 
qilish 
uchun 
mo`ljallangan 
kommutasion 
jixozdir. 
Qisqa 
tutashtirgichlar 
podstansiyalarning 
soddalashtirilgan 
sxemalarida 
shikastlangan 
transformatorlarni 
ta’minlovchi 
liniyaning himoyasi orqali uzishni tashkil etish uchun sun’iy qisqa tutashuv hosil qilib beradi. 35 kVli 
qurilmalarda qisqa tutashtirgichlar 2 ta qutbli qilib bajariladi, bunda sun’iy ikki fazali qisqa tutashuv hosil 
qilinadi, 110 kV va undan yuqoriroq kuchlanishlarda qisqa tutashtirgichlar bitta qutbli bajariladi. 
Qisqa tutashtirgich yuritmasining prujinali mexanizmi bo`lib, u yerga ulangan pichoqlarni kuchlanish 
ostidagi qo`zg`almas kontaktga ulashni ta’minlab beradi. Yuritmaning ishlashi uchun impul’s rele 
himoyasidan beriladi, uzish qo`lda bajariladi. qisqa tutashtirgichni ulash paytida elektr yoyi hosil bo`lishini 
oldini olish maqsadida pichoqlarni yuqori harakat tezligini ta’minlab berish zarur. Mavjud konstruksiyalarda 
qisqa tutashtirgichlarning ulanish vaqti 0,12-0,25 soniyani tashkil etadi. 
Qisqa tutashtirgichlar 35kV, 110kV va 220kV nominal kuchlanishlarga mo`ljallab chiqariladi.
Qisqa tutashtirgich avtomatik yuritmali yerga ulovchi vertikal ajratgich ko`rinishidagi bir qutbli jixozdir. 
Qisqa tutashtirgich uchta ISHD–35 izolyatoridan tuzilgan ustun 5 dan payvandlab yasalgan asos 4 dan; 
chiziq ulanadigan qisqich 6 yuqori kontakt 7 dan; yerga ulanish shinalari 11 ulanadigan qisqich 8 li 
novsimon pichoq 9 dan iboratdir. Asos 4 ning shvellerlari orasida jixozning prujinali mexanizmi joylashgan. 
Qisqa tutashtargich SHPK tipidagi yuritma 1 yordamida boshqariladi. qisqa tutashtirgich quyidagicha 
avtomatik tarzda ulanadi: sun’iy qisqa tutashuv bo`lganda releli himoya ishlab yuritmani ishga tushiradi; 
prujinali mexanizm ta’sirida qisqa tutashtirgich avtomatik ulanadi. qisqa tutashtirgichni elektromagnit 
yuritmasi ichiga o`rnatilgan o`zakka ta’sir qilib qo`l bilan ham ulash mumkin. Qisqa tutashtirgichni uzish va 
mexanizm prujinasini burab qo`yish faqat qo`lda bajariladi. 
Qisqa tutashtirgichlarni transformatorning releli himoyasi ishga tushiradi va uning ishlashi natijasida 
hosil qilingan qisqa tutashuv toklaridan esa releli himoyani ishga tushirish va elektr uzatgich boshida, ya’ni 
energiya beruvchi podstansiyada o`rnatilgan uzgich bilan uzatgichni tez uzib qo`yish uchun foydalaniladi. 
Avtomatik ajratgich konstruksiyasi jihatdan ajratgichdan deyarli farq qilmaydi, faqat unda uzish uchun 
prujinali yuritmasi bo`ladi. Avtomatik ajratgichni ulanishi qo`lda bajariladi. Ular toksiz pauza vaqtida 
kuchlanishsiz zanjirlarni va transformatorlarni magnitlash toklarini uzish uchun xizmat qiladi.