«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 
 
 
9-LABORATORIYA ISHI 
 
 
 
SUN’IY YORITILGANLIKNI TADQIQ QILISH 
 
Ishning maqsadi: 
Sun’iy yoritilganlikni meyorlashtirish tartibi bilan 
shuningdek ish joylarida suniy yoritilganlikni aniqlash holatini usul va 
asboblari bilan tanishish. 
Umumiy ma’lumotlar
Sun’iy yoritilganlik kun davomida xonalarda tabiiy yoritilganlik 
yetishmaganda 
yoki 
umuman 
tushmaganda 
qо‘llaniladi. Suniy 
yoritilganlikning ikki turi mavjud: ishchi va avariya yoritilganligi. 
Ishchi yorug‘lik albatta normal ishlash uchun barcha joylarda va 
yoritiladigan maydonlarga о‘rnatiladi. 
Avariya holatidagi yorug‘lik ishchi yorug‘lik tо‘satdan yo’qolganda 
qо‘llaniladi. Bu holat portlash yong‘in va texnologik jarayonlar uzoq vaqt 
tо‘xtaganda qо‘llaniladi. Evakuatsiya qilish maqsadida odamlar о‘tishi 
qiyin bо‘lgan joylarda zinapoyalarda hamda 50 kishidan ortiq bо‘lgan 
joylarda avariya yorug‘ligi о‘rnatiladi. 
Sun’iy yorug‘lik 2 xil usulda olib boriladi a) umumiy yoritish, bunda 
sanoat korxonasining binolari bir xil yoritgichlar yordamida yoritiladi b) 
aralash usulda yoritish, bunda umumiy yoritilish bilan bir qatorda ish 
joylarining о‘zi alohida qо‘shimcha yoritiladi va bu ish joylarini yoritish 
deb ataladi. 
Umumiy yorug‘lik ishchi joylarini joylashtirishga qarab lokallashgan 
va jihozlarni qanday joylashtirishdan qat’iy nazar meyoriy yorug‘liklarga 

---

53 
bо‘linadi. Binoni ichida faqat (местный) yorug‘likdan foydalanish man 
etiladi. Ish joyi bilan uni atrofini yuqori yorug‘lik kontrastidan saqlash 
uchun umumiy yorug‘lik aralash yorug‘likni 10 % idan kam bо‘lmasligi 
kerak. 
Sun’iy yorug‘lik uchun (umumiy va aralash) chо‘g‘lanma elektr 
lampalari va gaz razryadli yorug‘lik manbalaridan qо‘llaniladi. Bularga: 
lyuminitsent lampalari, yuqori bosimli simob lampalari, natriyli va 
ksenonli 
lampalar 
kiradi. 
Umumiy 
qо‘llaniladigan lokallangan 
lampalarning yorug‘lik uzatuvchanligi 7-20 lm/Vt, yuqori bosimli simobli 
lampalar60 lm/Vt, natriy lampalar to 100 lm/Vt.gacha yorug‘lik beradi. 
Yoritish tizimi turlarini tanlash asosan bajarilayotgan ishning 
texnologik jarayoniga, kategoriyasiga bog‘liq bо‘lib, SNIP-11-4-79 asosida 
belgilanadi 
Yoritilganlik 
kattaligi 
kо‘rish sharoitining quyidagi 
parametrlari asosida о‘rnatiladi: 
1.
Ajratish obyektining о‘lchami – ish davomida ajratilishi kerak 
bо‘lgan eng kichik о‘lcham (masalan asboblar bilan ishlaganda shkalani 
gradirovka qilishdagi chiziq qalinligi); 
2.
Kо‘rilayotgan obyektning yuzasidagi fon. Aks koeffitsiyenti (R) 
yuzaning rangi va fakturasi bilan xarakterlanadi. Fon ρ > 0,4 yorug‘, 0,2 ≤ 
ρ ≤ 0,4 о‘rtacha va ρ < 0,2 bо‘lganda qorong‘i hisoblanadi.