O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

91-savol: O‘zbekiston Respublikasida metallurgiya sanoatining taraqqiyoti. (Rangli metallurgiya, qora 
metallurgiya, oltin qazib olish, metallga ishlov berish).  
 Oltin sanoati, oltin qazib chiqarish sanoati— kon sanoatining tugʻma va sochma konlardan oltin qazib 
oluvchi tarmogʻi. Oltin qazish juda qadim davrdan maʼlum. Turli mamlakatlarda: Gana (1471), Meksika 
(1500), Peru, Chili (1532), Braziliya (1577), Rossiya (Ural, 1745), Kanada (Kvebek, 1823), AQSH 
(Kaliforniya, 1848; Kolorado, 1858; Alyaska, 1890), Avstraliya (1851), JAR (1884) va boshqa 
mamlakatlar hududlarida oʻrta asrlardan boshlab boy oltin konlari topilgan va qazib olingan. 19-asrning 
oxiri va 20-asrning boshlarida yirik oltin konlarining ochilishi va texnikaning umumiy taraqqiyoti Oltin 
sanoatining rivojla-nishiga zamin yaratdi. Dunyo boʻyicha 15-asrda 763 t, 17-asrda 914 t, 18-asrda 1890 
t, 19-asrda 11616 t oltin olindi.  
Oʻrta Osiyoda, xususan, hozirgi Oʻzbekiston yerlarida oltin qazib olish va undan turli taqinchoklar, 
zargarlik bu-yumlari, bezaklar yasash miloddan avvalgi 6—5-asrlardayoq mavjud boʻlganligi arxeolo-gik 
topilmalardan maʼlum. Tarixda Oʻzbekiston hududida 5-asrgacha, 5—12- a. larda va 17—20-asrlarda 
oltin qazib olingan 30 dan ortiq koʻxna oltin konlari boʻlgani aniklangan. Tugma (erkin uchraydigan) 
oltin konlarini oʻzlash-tirishga qadar oltin, asosan, sochma konlarda ibtidoiy usullarda — oltin zarralari 
aralash qumni qoʻy terisi qoplangan yogʻoch togʻoralarda yuvib, aj-ratib olingan. Sochma oltin olish 10— 
11-asrlarda Chatqol, Chirchiq, Norin, Koson, Soʻx, Zarafshon, Darvoz daryolari vodiylarida olib 
borilganligi haqida manbalarda maʼlumotlar bor. Oʻrta asrlarda oltinli qumlarni yuvish bilan birga 
moʻgʻullar bosqiniga qadar Chatqol — Qurama, Nurota togʻlarida, Markaziy Qizilqumdagi konlardan 
tugʻma oltin qazib olingan. Moʻgʻullar bosqinidan keyin Oʻrta Osiyoda kon qazish ishlari asta-sekin 
inqirozga yuz tutdi, koʻpgina oltin konlari unutildi. 

---