O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

Sirdaryo viloyati 
tarkibiga kiruvchi 
Amudaryo bo‘limi
tashkil etildi. Qoraqalpoqlarning Amudaryoning chap qirg'og'ida yasha- 
gan kamroq qismi Xiva xonligi tarkibida qoladi.
Amudaryo bo'limida qoraqalpoqlar soni qariyb 
70 ming kishiga
yetib, bu yerdagi jami aholining 
48,6 foizini 
tashkil etardi. Rossiyadan 
ko'chib kelgan odamlar qariyb 
ming 
klshibo'lib, 
Petro-Aleksandrovsk
(hozirgi To‘rtko‘l)da, 
Uralskiy posyolkasida va Nukus qishlog'ida
yashardi. Ularning aksariyati 
1875-yili 
podsho hukumati tomonidan 
armiya xizmati to'g'risidagi yangi nizomga bo'ysunmagani uchun bu 
yerga surgun qilib ko'chirilgan 
Ural kazaklari 
edi. Bu kazaklar, asosan, 
baliq ovlash 
bilan shjg'ullanishgan.
Xiva xonligi hududida qoraqalpoqlar soni 3,8 foizni, ya’ni qariyb 25 
ming 
kishini tashkil etardi. Qoraqalpoqlar yashab kelgan hududlarning 
Rossiya irriperiyasiga qo'shib olinishi natijasida podsho hukumatining 
0‘rta Osiyodagi ta’sir doirâsi yanada kengaydi.
Har ikkala hududda yashaydigan qoraqalpoqlarning 
70 foizdan
ziyodi 
yersiz dehqonlar bo'lib, asosan, yolianib mehnat qilishardi.
Qoraqalpoqlar yashagan hududlarga Rossiya kapitalining kirib ke- 
lishi tovar-pul munosabatlarini o'zgartirib yubordi. Paxta tozalash va 
baliqchilik sohasida dastlabki sanoat korxonalari paydo bo'ldi. Ularda 
mahalliy aholi vakillariham ishlay boshladi.
XIX 
asrning 70-yillarida 
qoraqalpoqlarda savdo-sotiq munosabat- 
lari rivojlanib bordi. 
Chimboyda 
aholi yashaydigan tumanlarni iqtisodiy 
jihatdan birlashtirgan shahar bozori vujudga keldi. Qoraqalpoq hunar- 
mand va dehqonlari bozor bo'ladigan kunlarda o'z mahsulotlarini sotish 
uchun Chimboyga kelishardi.
litimoiv-iqtisodiv ozaarishlar.
Chimboy Rossiya imperiyasini Xiva

---

275
xonligining asosiy iqtisodiy markazlari bilan bog'lardi. Bu yerda ko'plab 
do'konlar bolib, katta bozor yaqinida yirik karvonsaroy joylashgan- 
di. Dastlabki kasalxona va maktablar paydo boldi, ammo ular yetarli 
emasdi. Jumladan, 
1914-yili qoraqalpoqlar yashaydigan joylarda atigi 
tc'rtta umumta’lim maktabida 200 nafar o'quvchi o'qir, ikkita kasalxona 
va feldsherlik punktida uch shifokor
ishlardi.
Dehqonlar va chorvadorlar orasida mulkiy tabaqalanish kuchaydi. 
/tyrim biylar, yuzboshilar, mulla va eshonlarning yer-mulklari