O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

«aql-idrokli, suhbati yoqimli va o‘tkir, qat’iyatli, 
matonatli, urf-odati oddiy, yolg'on va aldovdan nafratlanuvchi, harbiy 
ishda hormay-tolmayc/igan mard va jasur kishilar»
 deb ta'riflagan ham 
edi. N.I.Muravyov o'z fikrini davom ettirib yana quyidagilarni qayd et- 
gan: «
Xiva shahri keng maydonda bog‘-rog‘ bilan o'ralgan. Atrofi esa 
devor bilan o'ralgan hamda Amudaryodan suv quvuri o'tkazilgan. Xiva 
ahoiisi o'zining mashaqqatli mçhnati bilan cho'l-u biyobonni hosildor 
0
‘lkaga aylantirgan. Atrof hammasi ekinzor maydon. Bug'doyzor, sho- 
lipoya, uzumzorva sh/rin-shakar bog'. Chorvachilik ham rivojlangan».
1842-yili Xiva va Rossiya o'rtasida «Majburiyatlar akti» shartnoma- 
sining imzolanishiga erishgan elchi G.Danilevskiy o'zi bilan Xivaga

---

182
kelgan tabiatshunos olim 
R.Baziner 
bilan birgalikda 
«Xiva va xonlik- 
ning boshqa shaharlari hamda qishloqlari, savdo-sotig‘i va sanoa-
ti» nomli asaryozib qoldirganlar.
1858-yili Xiva va Buxoroga yuborilgan diplomatik missiya rahbari 
N.Ignatyev yozib qoldirgan esdaliklar ham Xiva-tarixi bo'yicha muhim 
manba hisoblanadi.
Taniqli sharqshunos olim N.Vasilevskiyning «0‘zbeklar Xorazm- 
da», «Inoqlar hukmdorligi» va «Qo‘ng‘irot sulolasi» asarlari Xiva 
xonligining XVI asr va undan keyingi asrlar tarixiga bag'ishlangan.
Bundan tashqari, Xiva bilan Rossiyaning XVIII - XIX asrlardagi 
o'zaro aloqalari yana bir sharqshunos olim S.Jukovskiyning «Rossi­
yaning keyingi 300 yilda Buxoro va Xiva bilan aloqasi» asarida o‘z 
ifodasinitopgan.
Yevropa savvohlari va olimlari vozib qoldiraan manbalar.