O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

Xalq ijodiyoti. 
Ta’lim
Xalq tomoshalari. XIX asr
http://eduportal.uz

---

15
gan. Chorshanba, payshanba va juma kunlari ta’til bo‘lgan. Talabalar ta’til 
kunlari o‘tilgan mavzular yuzasidan mustaqil ishlashga berilgan topshiriq-
larni bajargan. Juma musulmonlarning an’anaviy bayram kuni bo‘lgan va 
barcha shu kungi ibodatga tayyorgarlik ko‘rgan. Talabalarga esa olayotgan 
ilmini mustahkamlaydigan amaliy mashg‘ulot kuni sifatida qaralgan.
Ta’lim  olish  muddati  ko‘p  hollarda  cheklanmagan.  Ma’lumki,  mad-
rasalar o‘rta va oliy o‘quv yurtlari sifatida shakllangan bo‘lib, maktablar 
uchun mullalar, masjidlar uchun imomlar, hukumat idoralari uchun qozi-
lar, mirzalar, moliyaviy ishlarni olib boruvchilar, yer-suvni taqsimlovchi-
lar singari amaldorlarni tayyorlar edi.
Bu davrda Xiva va Qo‘qon xonliklari, Buxoro amir-
ligida  ilm-fan  ma’lum  darajada  rivojlangan.  Xiva 
xonligida  Eltuzar  (1804–1806)  farmoyishi  bilan  Shermuhammad  Munis 
Xorazm ning 1812-yilga qadar bo‘lgan tarixini yozgan. Uning asl ismi Sher-
mu hammad Amir Avazbiy o‘g‘li bo‘lib, tarixchi, ayni paytda shoir, tarjimon, 
xattot, ma’rifatparvar bo‘lgan. U 1819-yilda Mirxondning «Ravzat us-safo» 
(«Soflik bog‘i») tarixiy asarini o‘zbek tiliga tarjima qilishni boshladi va asar-
ning 1-jildini tarjima qilishga ulgurdi. Uning «Firdavs ul-iqbol» («Baxt lar 
bog‘i») asarini va «Ravzat us-safo» tarjimasini shogirdi va jiyani Ogahiy ni-
hoyasiga yetkazdi. Ogahiyning asl ismi Muhammad Rizo Ernazar biy o‘g‘li 
bo‘lib, 1809–1874-yillarda yashagan. 16 ta tarixiy, ma’rifiy, tarjima asarlar 
muallifi. U arab, fors, turk tillarini puxta bilgan va Xorazmning 1812–1872-
yillardagi  tarixi ga  bag‘ishlangan  asar  yozgan.  Xiva  xonligi  tari xiga  oid 
«Riyoz  ud-davla»,  «Zubdat  ut-tavorix»,  «Gulshani  davlat»,  «Shohidi  iq-
bol» nomli asarlar yozgan. Ogahiyning xalqparvarligi va xalq holiga befarq  
emasligi uning «Qish» g‘azalida o‘zining yorqin ifodasini topgan. Ogahiy 
she’riyati, tarixnavislik va tar jimonlik faoliyati O‘rta Osiyo hududidagina 
emas, balki XIX asr Sharq dunyosi madaniy hayotida chuqur iz qoldirdi.
Buxoro  amirligida  ham  bir  qator  ilm-fan  namo-
yandalari yetishib chiqdi. Ulardan biri yozuvchi, faylasuf, 
musavvir,  ma’rifatparvar  Ahmad  Donish  edi.  U  Bu xoro 
amiri  Nasrulloning  elchilari  bilan  1857-yilda  Moskva, 
Peterburg  va  boshqa  Rossiya  shaharlari  bo‘ylab  sayohat 
qilgan.  U  «Buxorodan  Peterburgga  sayohat»,  «Buxoroi 
sharif  mang‘it  amirlari  muxtasar  tarixi»,  «Navodir  ul-
vaqoe’» («Nodir vo qealar») asarla rining muallifidir. Ah-
mad Donish 1865-yilda amir Muzaffar taklifi bilan «Ma-