O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

Xo‘jaligi va 
mashg‘ulotlari
Qoraqalpoq bezaklari
http://eduportal.uz

---

77
!
!
!
O‘zingizni sinang!
Qoraqalpoqlarning mashg‘ulotlari ... 
Qoraqalpoqlarda dehqonchilik ...
XIX asrda ham qoraqalpoqlarning ayrim ovullari-
da  urug‘  munosabatlari  mustahkam  tarzda  davom 
etdi. Xitoy-qipchoq, mang‘it va kenagas qabilalari 
tarkibidagi urug‘lar «o‘n to‘rt urug‘» – aris (urug‘) 
birlashmasini  tashkil  qilgan.  Arislar  orasida  eng 
yirigi o‘n to‘rt urug‘ bo‘lsa, harbiy kuch borasida ikkinchi o‘rinda shul-
luk va joungurni birlashtirgan aris-qo‘ng‘irotlar turar edi. Ularda yer-suv 
mulki, chorva mahsulotlari urug‘niki deb hisoblansa-da, urug‘ oqsoqol-
lari, ruhoniylar va biylar ning ulushi katta miqdorni tashkil qilgan. Bu hol 
XIX asr ikkinchi yarmida tabaqalanish jarayonining kuchayishini yanada 
tezlashtirdi. 
Qoraqalpoq  urug‘larini  boshqarish  biy  va  uning  oqsoqollari  qo‘lida 
bo‘l gan. Urug‘ biylarini Xiva xonlari tayinlar va mansabga tayinlanganli-
gini  tasdiqlovchi  yorliq  berar  edi. 
Biylar  qo‘l  ostidagi  urug‘  a’zosini 
jazolar,  loyiq  deb  bilgan  odamlariga 
tortiq va had yalar in’om qilardi. Xiva 
xonining ishon chini qozongan biylar-
ning vako latlari yanada kengaytirilib, 
ularga alohida muruvvat ko‘rsatilgan. 
XIX asrning ikkinchi yarmida bu-
tun  qoraqalpoq  urug‘larini  bosh qa -
rish,  soliqlarni  undirish,  harbiy  xiz  -
matni o‘tash majburiyatlariga doir ishlarni tar    tib ga solish maqsadida bek­
larbegi la  vo  zimi tayin etilgan. Ayrim tumanlarni idora qilish uchun esa 
xon  o‘zining  qarindosh-urug‘lari  va  ishonchli  odamlarini  qoraqalpoqlar 
yashayotgan  quyi  Amudaryo  va  Orolbo‘yi  hududlariga  jo‘natib  turgan. 
Islom dini asoslarini qoraqalpoq xalqi orasida mustahkamlash, yoshlarini 
Xiva madrasalariga jo‘natib turish uchun Xivadan musulmon ruhoniylari 
ham jo‘natilgan.
Qoraqalpoqlarda  urug‘chilik  o‘ziga  xos  qadriyat 
bo‘ lib,  uning  ta’siri  oila  va  qarindoshchilik  mu-
nosabatlarida  ko‘zga  tashlanib  turar  edi.  Har  bir 
urug‘ o‘z qav mining mustahkamligini ta’minlashga intilgan.