O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

1912-yilgi  qo‘zg‘olon  xalq  norozilik  chiqishlarida  yangi 
omilni  namoyon  qildi,  ya’ni  qo‘zg‘olonchilar  o‘qotar  asla -
halar  bilan  qurollanib,  urush  olib  borish  taktikasini  o‘z-
lashtirgan edilar. 
Xalq  qo‘zg‘olonlari  xonlikda  ijtimoiy-siyosiy  ha-
rakatlar rivojlanishiga kuchli ta’sir o‘tkazdi. Mam-
lakatdagi yalpi noroziliklar ta’siri ostida jadidchi-
likning Xiva xonligidagi ko‘rinishi, Yosh xivaliklar harakati vujudga keldi. 
Uning Yosh buxo roliklardan farqli jihati harakatda aholining turli qatlam  - 
lari  –  dehqonlar,  hunarmandlar,  savdogarlar,  ziyolilar  va  mayda  mulk-
dorlarning ishtirok etishi edi. 
Yosh xivaliklar harakati rahbarlari Polvonniyoz hoji Yusupov, Bobo-
oxun Salimov, Bekjon Rahmonov, Nazir Sholikorov, Jumaniyoz Sulton-
murodov  kabi  taraqqiyparvarlar  bo‘lib,  ular  Xorazmda  katta  nufuzga 
ega bo‘lishgan. Yosh xivaliklar o‘z davrining bilimdon va fozil kishilari 
bo‘lib,  Xiva  xonligida  ma’rifat  tarqatish  va  islohotlar  o‘tkazish  uchun 
jiddiy harakat qildilar. 1910-yilda xon «Islohotlar loyihasi»ni qabul qil-
di.  Loyiha  boshqa ruv  tizimini  tartibga  solishni  nazarda  tutar  edi.  Xon 
devoni  saqlab  qolinib,  faqat  amaldorlar  davlat  ta’minotiga  o‘tkazilishi 
mo‘ljallangan  edi.  Loyihada,  shuningdek,  yangicha  milliy  maktablarni 
tashkil  qilish  g‘oyasi  ham  ilgari  surilgandi.  Takliflar  umumiy  jihatlari 
bilan  cheklanganligiga  qaramasdan,  ular  chuqur  islohotlar  orqali  Xiva 
davlatchiligi  mustaqilligini  tiklashga  qaratilgan  edi.  Yangicha  milliy 
maktablar ta’lim va madaniyat saviyasini ko‘tarish hamda xivalik ziyoli-
larning yangi avlodini shakllantirish uchun kerak edi. Bu ularda xon ho-
kimiyatining  mustabidligiga  nisbatan  murosasiz lik  hissini  tarbiyalashga 
xizmat qilardi.